Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Side 110

H j a l t i Þ o r l e i f s s o n
110 TMM 2018 · 2
Davíð gerir talsvert úr hreystimennsku hreppstjórans en hann hefur
auðgast mjög á eigin vinnusemi og dugnaði. Engu skiptir þótt hann skeri ekki
við nögl í aðstoð við þurfandi eða veiti mörgum gestum sínum rausnarlega:
„Þó að gestanauð væri meiri að Skálá en nokkru öðru heimili í Sléttuhlíð,
hafði húsbændunum búnazt vel og þeir auðgazt með hverju ári […]. Trausti
bóndi hafði oft lagt hart að sér við vinnu, og enn gat hann orðið […] kapps-
fullur við sláttinn […].“ (II 89) Hann hagnast af erfiði sínu en hefur samt
búmannlega nægjusemi að viðmiði og klæðist bættum buxum og prjóna-
peysu í anda íslensks sveitafólks fyrri alda. Hann er sveitungum sínum til
fyrirmyndar enda rótfastur í góðum, fornum gildum. „Hér er búið í fornum
stíl, og kjarngóð fæða veitt af rausn […],“ (I 257) segir um búskaparhætti að
Skálá og þannig undirstrikað að tengsl við liðna tíð séu þar viðurkennd, þeim
viðhaldið af trúmennsku og unnið út frá þeim að hagsæld til framtíðar.
Sjálfur leit Davíð svo á að hið rótgróna ferli tilverunnar, sem er haft í
hávegum á Skálá, væri tryggt í sveitinni en að unnið væri gegn því í hverf-
lyndi nútímans sem hlyti að stuðla að hnignun. Í „Bréfi til uppskafningsins“
talaði hann um „áttaríg“ sem sérkenni á samtímanum: „Áttarígur í loftinu, í
tilverunni, þjóðmálum, skáldskap, mannlífinu.“28 Þjóðfélagið þurfti á stefnu
til framtíðar að halda en þess í stað blésu vindar í ólíkar áttir og samhæfing
þess virtist því veik og uppistaðan til framtíðar sömuleiðis. Á ritunartíma
Sólons Islandusar er að sjá sem sú skoðun hafi verið mótuð með honum að
þjóðarheildina skorti festu og eitthvert markmið að vinna að. Ólíkir pólar
tókust stöðugt á og núningurinn þar í milli bar með sér „áttaríginn“. Með
sögu sinni kemur hann fram með tvær tillögur að framtíðarviðmiðunum
eftir því hvernig þjóðfélag landsmenn hefðu hug á að byggja upp. Annars
vegar rótleysi og sundrung aðalpersónunnar og hins vegar festu og einingu
í anda bændasamfélagsins þar sem sannur og heilsteyptur höfðingi í ætt við
Trausta yrði í forystu.
En hver ætli sé ástæða þess að verkið hefur verið sagt öðru fremur endur-
spegla samúð höfundar með „olnbogabörnum“ og „utangarðsmönnum“ á
borð við Sölva Helgason? Ljóst er að áform hans hafa verið önnur ef marka
má hans eigin orð þar að lútandi. Vera kann að lengdinni sé um að kenna
að ætlaður skilningur hans á persónunni verði á einhvern hátt óskýr. Flestir
ritdómenda á sínum tíma áttu þó ekki í sérstökum erfiðleikum með að greina
að hér væri á ferð hörð gagnrýni á „lýðskrumara og mikilmennskubrjálæði“
nútímans.29 Steindór Steindórsson frá Hlöðum (1902–1997) var á því að í
bókinni mætti finna ákúrur til nasista og kommúnista, sem þjáðir væru af
„Sölvaeðlinu“, en lét auk þess í veðri vaka að bókin væri í lengri kantinum
þó að hann gengi ekki svo langt að kalla hana langhund.30 Úrvinnsla Davíðs
á sögulegum bakgrunni er víðtæk og kannski hefur það háð honum að vilja
vera sem trúastur staðreyndum. Sem dæmi fellir hann stóran hluta vega-
bréfs, sem Sölvi var í hæstarétti fundinn sekur um að hafa falsað, orðrétt inn