Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Blaðsíða 116

H u g v e k j u r
116 TMM 2018 · 2
inu; ef mjög illa fer enda þeir með því að
betla eða róta í öskutunnum, tötralega
klæddir og illa þefjandi.
En það er ekki aðeins atvinnuleysið
sem leikur menn grátt, það er líka ótt-
inn við að missa vinnuna, hann læsir sig
um þá sem finnst að þeir standi tæpt,
enda þarf ekki annað en opna útvarpið
til að heyra fréttir um að þetta eða hitt
fyrirtækið ætli að loka verksmiðju eða
einhverjum öðrum vinnustað og flytja
starfsemina til Póllands eða enn lengra,
og við það hverfi svo og svo mörg störf,
svo og svo margir verði semsé atvinnu-
lausir. Eða þá leggja einhverja grein fyr-
irtækisins niður og segja öllum starfs-
mönnum upp; um leið hækka hlutabréf-
in í verði. Þetta er daglegt brauð. Í
útvarpinu heyra menn líka sagt frá þeim
ráðum sem valdhafarnir hafa til að
reyna að ráða bót á ástandinu, en eftir
að hafa hlustað á fréttirnar spyrja menn
sig sjálfa í undrun og reiði: „hvernig
stendur á því að helsta baráttuaðferðin
gegn atvinnuleysinu er sú að reyta af
okkur öll þau réttindi sem við höfum
áunnið okkur með áratuga baráttu?
Mun atvinnuástandið virkilega batna ef
atvinnurekendum er gert auðveldara
fyrir að reka menn úr vinnu?“
Jafnframt heyra menn hvernig stjórn-
völd eru í sífellu að láta undan kröfum
atvinnurekenda, og hvernig þeir taka
því af litlu þakklæti og setja samstundis
fram nýjar kröfur – sem miða að því að
gera kjör vinnandi manna enn verri.
Stundum er talað um árangur í barátt-
unni gegn atvinnuleysinu, en hann
kemur yfirleitt af því að búin eru til
störf af nýju tagi, afskaplega illa launuð
og þar að auki stopul. Svo má ekki
gleyma fikti við tölur, stundum eru
teknar upp nýjar aðferðir til að telja
atvinnuleysingja, og þá fækkar þeim.
En er þessi sýn rétt? Það ber vitni um
grunnhyggni að binda sig við það eitt
sem fyrir augun ber, því það getur villt
fyrir þeim, – augun segja mönnum að
jörðin sé flöt. Menn verða að fara
lengra, gaumgæfa það sem vísindin hafa
um málið að segja, semsé vísindi hag-
fræðinnar, enda eru það hagfræðingarn-
ir sem stjórnmálamenn hlusta á. Og
sannindi þeirra er með nokkuð öðrum
hætti. Þau eru á þá leið, að allt sem sagt
hefur verið hér að ofan sé rangt, sjón-
blekking sem stafi af því að menn láti
einhverja hulu villa fyrir sér, eins konar
Maya samkvæmt indverskri heimspeki,
og þeir skoði ekki það sem bak við hana
leynist. Í raun og veru sé atvinnuleysi
ekki til og geti ekki verið til, ef menn
séu ekki að vinna baki brotnu stafi það
af því að þeir nenni því ekki, þeir kjósi
heldur liggja í iðjuleysi en fá sér heiðar-
lega vinnu. Það stafi ekki síst af
atvinnuleysisbótunum sem geri mönn-
um kleift að draga fram lífið í slæpingi
og lifa á þeim aurum sem þeir fái úr
opinberum sjóðum, semsé á peningum
annarra. „Það eru atvinnuleysisbæturn-
ar sem búa til atvinnuleysið,“ var einu
sinni sagt og oftsinnis endurtekið síðan.
Þeir sem eru hagfræðilega þenkjandi, án
þess að vera hagfræðingar sjálfir, taka
undir þetta eins og oft má heyra: „Það
er nóga vinnu að fá, ef menn aðeins
nenna að leita að henni.“
Því má skjóta hér inn að þessi kenn-
ing vísindanna skapar ný verkefni fyrir
sagnfræðinga, þeir hljóta nú að velta
fyrir sér því vandamáli hvers vegna
bylgja af leti og ómennsku hafi risið árið
1929, flætt yfir allt og alla og staðið í
mörg ár, og hvers vegna slík bylgja hafi
aftur skollið á í okkar samtíma. Þá er
nefnilega ljóst að efnahagslífið á enga
sök á því, ástæðan hlýtur að liggja í sál-
arlífi manna, kannske í einhverri með-
fæddri leti tegundarinnar, sem einstakl-
ingarnir gefa lausan tauminn um leið og
þeir sjá sér færi.