Tímarit Máls og menningar - 01.05.2018, Síða 136

U m s a g n i r u m b æ k u r
136 TMM 2018 · 2
stæða borgar og nútímatækni og sveitar
og staðbundinnar þekkingar. Timma
finnst þorpið ömurlegt og ekki batnar
ástandið þegar Kolbrún mætir gamalli
konu inni í búðinni: „Kolbrún starir á
konuna, sem lítur upp og horfir á móti
með svip sem erfitt er að ráða í. Hún
virðist vera skelkuð, eins og hún sjái
draug […]. Augun í henni eru dökk og
djúp, eins og tvær svartar tjarnir. […]
Kolbrún stirðnar og kaldur sviti sprettur
fram. Það er eins og gamla konan horfi í
gegnum hana – eins og hún sé komin
inn í hana og skoði sig þar um.“ (39)
Undir lokin kemur gamla konan aftur
við sögu og þar bregður fyrir sjálfsögu-
legu stefi, en slík eru einmitt afar vinsæl
í hrollvekjum, þar sem sögurnar hverf-
ast hver um aðra.
Sagan er markvisst byggð upp af köfl-
um þar sem skiptast á sjónarhorn Kol-
brúnar og Timma, auk þess sem farið er
fram og til baka í tíma. Strax í upphafi
er Kolbrún föst í martröð um skugga og
útburði: „Skuggarnir eru myrkraverur
sem hafa ekki litið dagsbirtuna í þrjú
hundruð ár og jafnvel enn lengur. Þeir
hvæsa, píra djöfulleg augun, sýna svart-
ar klærnar og glenna upp gin sem ýmist
eru tannlaus eða skarta flugbeittum
vígtönnum. Þeir eru útburðir sem hafa
þvælst um í handanheimum í mörg
hundruð ár“ (11). Útburðarþemað er
margítrekað meðal annars með tilvísun-
um í þjóðsöguna „Móðir mín í kví kví“.
Í ljós kemur að Kolbrún hafði orðið
barnshafandi eftir Timma en hann kraf-
ist þess að hún eyddi fóstrinu, af ótta við
að upp kæmist um sambandið. Hún
hafði gefið eftir enda eins og áður segir
veikgeðja og óörugg með sjálfa sig. Hún
vill ekki styggja Tímóteus, enda heldur
hún að hann muni skilja við Önnu og að
þau eigi framtíð saman. Draumar henn-
ar um hina fullkomnu fjölskyldu eru
það sem knýr hana áfram.
Þannig er lagt upp með það sem á
yfirborðinu eru hefðbundin kynhlut-
verk, sterki töffarinn og viðkvæma og
draumlynda stúlkan. En fljótlega kemur
í ljós að karlmennska Timma er jafn-
draumórakennd og ímynd hinnar full-
komnu fjölskyldu. Eftir því sem líður á
söguna eykst Kolbrúnu ásmegin og að
lokum er það hún sem reynist sterkari
þegar þau loksins finna húsið – sem að
sjálfsögðu reynist vera draugahús.
Sagan er í sjálfu sér nokkuð hefð-
bundin draugasaga með táknrænum
undirtónum sem svo oft birtast í verk-
um höfundar. Það breytir þó ekki því að
þetta er magnað verk, því Stefán Máni
hefur náð afar góðri færni í því að skapa
yfirþyrmandi andrúmsloft og sannfær-
andi persónur. Færni hans í því að vinna
með klassísk gotnesk stef og yfirfæra
þau á nútímaveruleika nýtur sín vel í
skáldsögunni, en Skuggarnir vísa bæði
til þjóðtrúar fortíðarinnar og samtíma-
mála og sýna hvernig arfur fortíðar
hverfur aldrei, heldur tekur á sig ný
form í veruleika nútímans sem reynist
ekkert endilega svo fjarri forneskju. Hér
er nærtækt að skoða stöðu kvenna og
kvenlíkamans þegar kemur að barneign-
um og fóstureyðingum. Kolbrún neyðist
til að fórna barninu sem hún þráir
vegna þess að faðir þess hafnar því. Hún
er í veikari stöðu en Timmi, sem er hinn
ráðandi aðili og brýtur niður vilja henn-
ar. En eins og áður segir hafnar höfund-
ur einföldum karlmennskuímyndum og
hér bætist við auka snúningur því faðir-
inn er sjálfur kúgaður og gjörðir hans
markast af hugleysi. Reyndar má sjá fyr-
irmyndir hans í ýmsum þjóðsögum sem
segja frá sviplegum örlögum kvenna í
kjölfar ‚óheppilegra‘ samskipta við karla.
Sem dæmi má nefna sagnirnar af Mikla-
bæjar-Solveigu, en þar er sterklega gefið
til kynna að séra Oddur hafi ekki verið