Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 11

íslandsmýtan tmm bls. 9
Róbert Arnfinnsson í hlutverki Fjalla-Eyvindar I
Þjóðleikhúsinu 1950.
Ljósmynd: Vignir.
gerði það gott í dönsku leikhúsi upp úr aldamót-
unum 1900. Að vísu hefur fínu frúnum í Kaup-
mannahöfn fundist jafn áhugavert að sjá Fjalla-
eyvind á sviði og að sjá indjána í sirkus. Hvað
um það. Sfðan gekk ágætlega að selja ísland, til
dæmis í bókum Jóns Sveinssonar og verkum
eins og Aðventu og Fjallkirkjunni eftir Gunnar
Gunnarsson. Halldór Laxness reyndi að beygja
af þessari óheillabraut með Vefaranum mikla frá
Kasmír en rak sig á það erlendis, þegar hann
vildi fá bókina gefna út utan landsteinanna, að
menn hlógu að honum. Hvað er íslendingur að
skrifa um kaþólska sálarkreppu? Hann söðlaði
um, varð forsprakki íslandsskilgreinandi höf-
unda og sló í gegn erlendis. Svona vildu útlend-
ingar sjá íslendinga. Hann fékk nóbelinn í og
með út á að endurvekja hinn íslenska frásagnar-
arf. Með öðrum orðum, þú ert ekki ýkja frum-
legur, en íslendingasögurnar eru góðar.
Eftir nóbelinn hefur ekki hvarflað að íslend-
ingum að selja sig öðruvísi en eins og menn
vilja kaupa þá og heiðra. Sem exótíska íslend-
inga. Útlendingum kemur ekki til hugar að við
höfum neitt til málana að leggja og getum hugs-
að heila hugsun þegar kemur út fyrir klisjuna
um okkur. Klisjuna sem við höfum kappsamlega
rammað okkur inni í. Núna erferðamannaiðnað-
ur, landkynning1 og bókakynning allt einn pakki.
Allt gengur þetta prýðisvel á íslenskum dögum
og vikum hér og hvar um heiminn. Vel mennt-
aðir og fullorðnir íslendingar trúa á þetta og
vinna ötullega að pakkakynningunni nótt sem
nýtan dag. Forsætisráðherrann mætir og segir
brandara. Viðskiptavinirnir úti eru sáttir við sitt.
Það er því mikil synd að það skuli ekki vera vit-
glóra í þessu.
í fyrsta lagi:
Ef þú ert útgefinn höfundur á íslandi, þá eru
leiðirnar út í lönd greiðari en hjá höfundum
flestra annarra landa. Við erum fá, markaðirnir
stórir og áhuginn mikill. Leiðin er sérstaklega
greið til Þýskalands. Þjóðverjar hrífast af því að
til skuli vera primitíft fólk hálfgalið einhverstað-
ar úti í náttúrunni sem getur sagt þeim barna-
legar sögur fyrir svefninn. Það hvarflar hins veg-
ar ekki að þeim að við getum hugsað óbrengl-
aða hugsun enda gerum við það ekki meðan
einhver nennir að hlusta á heillandi þvaðrið í
okkur um okkur sjálf.
í öðru lagi.
Ef þú skrifar um ísland af alvöru eða „eins og
það í reynd er", þá þyngist róðurinn. Þá getur
verið að þú náir ekki einu sinni til þýskalands.
Allavega nærðu ekki lengra. Dæmi um bækur
sem lenda i þessum hremmingum eru Vargatal
eftir Sigfús Bjartmarsson og verk Þórbergs
Þórðarsonar. Þessi verk eru undantekningar.
Síðan er þróunin í þriðja lagi sú að því betur
sem þér tekst að fanga mýtu um ísland sem
hvergi er til, en sem vekur áhuga erlendis, því
víðar nærðu um heiminn. Maður verður að gera
tvennt. Annars vegar uppfylla ósk okkar um
hvernig við viljum vera og getum verið sam-
mála um að við séum í glasi, á rökkvuðum stað
þar sem við sjáum ekki roðann hvert framan í
öðru. Hins vegar að koma til móts við steríó-
týpu útlendinga af okkur, væntingar þeirra og
vonir.
Sé þetta gert verður maður nægilega frægur
til að geta ímyndað sér að maður sé stór rithöf-
undur, og getur dáið í sælli blekkingu.