Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 43

Allt sem ég sé tmm bls. 41
líka „hataðu eitthvað af hita þúsund sólna" -
sólin er óþolandi belja, rétt eins og manns-
skepnan. Þessi skepna er ein og hún „veinar /
en meinar vel". Hér er Ijóðið „kjötið byltir sér":
læknar eins og uppljómuð sturtuhengi kreista
hendur horfa kærleik í augun hægra
vinstra og kjötið eins og fíflið sem það er veinar
en meinar vel biður stífar sýpur hveljur brosa
gegnum tárin koma ættingjar ( slaginn bara
svona að hvetja bara-berjast-þýðir-ekki-annað spinna
drauma blóm og tímarit og á nóttunni runkar dauðinn
sér á klósettinu og rúmin hristast í takt eins og kjötið
bylti sér og í hvítum blossa klínist einn í viðbót
á gólfið og er skúraður burt að morgni
(bls. 24)
Kjötið er belja. Kjötið er fífl. Það þjáist og það er
kannski að deyja þótt það hafi reyndar líka á
góðum stundum unað sér kátt í sólinni og sótt
sér kraft í þúsund vatta lampann. En það er
gaman að vera kjöt og fífl og grínast og enn
skemmtilegra að lesa um það Ijóð.
Spádómurinn
Einn daginn heyrum við um hið ótrúlega og
munum strax eftir kenndinni: Einhvern veginn
vissum við alltaf að þetta myndi gerast. í menn-
ingu eins og okkar, menningu þar sem allt er
stöðugt ókomið, er styrkleiki skáldsins ekki fólg-
inn í því að miðla því sem gerst hefur. Sagan
sem er fyrst og fremst hráefni fyrir framleiðslu-
vörur þar sem neyslu- og markaðssamfélagið
sem við búum í er endurgert á nýju sviði. Það er
ekki leiðinlegt að sjá þannig tilbúning, en frá-
sagnarform eins og skáldsagan, kvikmyndin og
tölvuleikurinn eru miklu hæfari til að axla þessar
framleiðsluskyldur. Sagan er ekki áhugaverð í
Ijóðlist nema sem frumspeki. Hún verður að
vera ósöguleg til að njóta sín. Þannig segir
Steinar Bragi sögu skepnunnar í Ijóðum sínum
en hann er ekki að bisa við að hlaða upp tilvís-
anaramma með ábendingum í þekkta sögulega
viðburði eða skjóta inn þartilgerðum skýringum
fyrir hinn fávísa. Hvert Ijóðanna í Ljúgðu Gosl,
Ijúgðu felur í sér sögu þess að vera dýr. Dýrið er
að sönnu verufræðilegt ástand en það er líka
sögulegt - maðurinn hefur sjaldan í sögunni
komist jafn nálægt dýrinu og nú. Fyrr á sögu-
ásnum var samþykki við hið dýrslega í mann-
inum nóg til að gera úr honum afmyndaða
skrípamynd, úrhrak eða geðsjúkling. En núna
þegar við erum byrjuð að horfa á landið handan
húmanismans, handan þeirrar hugsunar að allt
puð mannsins hverfist um að vernda mennsku
sína og reisn sem skynsemdarvera í óvinveitt-
um heimi náttúrunnar, þá verður dýrið nákomn-
ara okkur. Ekki sem lausn eða frelsun undan því
að vera maður - því ekkert frelsar okkur undan
því nema dauðinn - heldur sem raunverulegt
ástand okkar. Við erum á sama báti og það.
Náttúran hverfur hratt á okkar dögum og í stað-
inn tökum við á okkur eiginleika hennar.
Því er Ijóðskáld dagsins í dag spásagnarskáld.
Það er ekki til neins að ætla því að miðla sögu-
legum menningararfi því hann er orðinn að hrá-
efni í önnur tól og tæki. En vegna þess að sjálft
Ijóðformið geymir í sér hljóm, hrynjandi og dul-
mögnun, þá transkenndu sefjun sem seiðurinn
og spáin fela í sér, sækir það af þeim mun meiri
krafti líf sitt í kennd tímans. Hvort sem borið er
niður í spásagnarljóði Steinars Braga „Um end-
urhljóðblandanir strumpanna" þar sem hann
spáir einmitt „lækkandi hráefnisverði mannslík-
amans og fullkomnum ósigri apans" eða
staldrað við þá fullyðingu Kristínar Ómarsdóttur í
Ijóðinu „vanilludagar" að „dagar sem enginn
hefur lifað áður / er verið að finna upp á vísinda-
stofu", þá eru bæði skáldin að segja fyrir um
tíma sem í vitund almennings er enn ókominn.
Ljóð Kristínar bregða upp myndum af heimi
þar sem hungrið eftir fyllingu, persónulegri og
algerlega nákvæmlega skilgreindri fyllingu,
hefur rekið mennina frá fyrrverandi samvistar-
formum sínum. Við sjáum samfélagsstofnanir
okkar, hvort sem það eru hernaðarbandalög eða
kvöldmatur fjölskyldunnar, sem viðkvæm og
brothætt fyrirbæri sem er á leiðinni að falla í val-
inn fyrir hungrinu. Afl hungursins er sterkt. Það
valtar yfir milliríkjasamninga og aumlegar til-
raunir til að halda uppi reglu og aga á þjóðar-
heimilinu, ekkert stenst hungrið. Hjá Kristínu
sjáum við ekki lausn undan þjóðerni eða kyni
eða fjölskyldu eða jafnvel samfélagi sem gull-
roðna skýjamynd, heldur sem ófrávíkjanlega
viðkvæm fyrirbæri sem mannshungrið mun
rústa. Aftur erum við komin að frumspekilegri
söguskoðun nútímaljóðsins. Okkar varðar ekk-
ert um sögu samfélagsstofnananna. Þær eru
goðsögulegar, þær hafa alltaf verið til og í
gegnum þær hefur hungrinu, þránni og löngun-
inni verið stjórnað. í Ijóðum Kristínar er annars
konar veruleiki fyrir hendi, einskonar forspá
samfélagshrunsins þegar miðjan fellur, ekki
undan öðru en uppsöfnuðum þunga hungurs-
ins.
Steinar Bragi tengir okkur hins vegar aftur við
þá uppgötvun að ef til vill vissum við að turn-
arnir myndu hrynja áður en þeir gerðu það. f
Ijóði sínu „geðveiku öflin" úr Augnkúluvökva
dregur hann upp mynd af regni sem „fellur í
kapp við hrapandi fólk úr brennandi háhýsum".
Hér er hún komin. Tilfinningin sem minnst var á
í upphafi. Við vissum alltaf af hruni heimsveldis-
ins, en ekki hvernig átti að segja frá því, nema
sem spásögn. Tveimur árum fyrir atburðinn
setti Steinar Bragi þessa á blað:
það er alltaf rigning hérna það er alltaf
rigning hérna það er brjálað eldvarnakerfi
í brjáluðu þjótandi reykloftinu og um leið
og þú slítur augun af jörðinni þá sérðu
að það eru bara brjálæðingar
sem horfa á eldhafið og regnið sem fellur í
kapp við brennandi fólk úr brennandi
háhýsum
(bls. 46)
Ljóð:
Kristín Ómarsdóttir:
f húsinu okkar er þoka, 1987
Þerna á gömlu veitingahúsi, 1993
Lokaðu augunum og hugsaðu um mig, 1998
Sérstakur dagur, 2000
Steinar Bragi:
Svarthol, 1998
Augnkúluvökvi, 1999
Ljúgðu Gosi, Ijúgðu, 2001
Kristján B. Jónasson (f. 1967) er útgáfustjóri Forlagsins.