Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 55

Börnin sem búa á jaðrinum tmm bls. 53
þegar kemur að því að gæða þessa tilbúnu hlið
á sér lífi. Meðal annars hefur ævisaga hins
meinta höfundar verið gefin út, Lemony
Snicket: The Unauthorized Biography, þar sem
viðburðaríkri ævi hans er lýst. Handler/Snicket
hefur þó róast undanfarin ár og einbeitir sér nú
að því að segja sögu Baudelaire-systkinanna.
Hann leggur mikla áherslu á að verkið líti út eins
og raunveruleg ævisaga þeirra. Með haustinu er
von á tíundu bókinni úr Bálki hrakfalla, en alls
munu þær verða þrettán. Þessar bækur eru klár-
lega barnabækur og ætlaðar börnum, en fá að
fljóta hér með þar sem þær hafa verið mjög vin-
sælar hjá fullorðnum og keppa iðulega við bæk-
ur J.K. Rowling og Philips Pullmans á erlendum
metsölulistum.
Baudelaire-systkinin verða fyrir því óláni í
upphafi bókaflokksins að báðir foreldrar þeirra
látast af slysförum. Þau hrekjast síðan á milli
ættingja og fjölskylduvina en eru aldrei lengi á
hverjum stað, þar sem hryllingur og dauði virð-
ist bíða þeirra við hvert skref. Þau sleppa naum-
lega undan hverri vá, ekki síst vegna eigin hæfi-
leika og útsjónarsemi. Lesandanum er þó gert
alveg Ijóst í upphafi hverrar bókar að hann geti
ekki búist við góðum endi og á þessa staðreynd
er hann sífellt minntur við lesturinn. Lemony
Snicket sækir greinilega innblástur í höfunda á
borð við Edward Gorey, Charles Dickens og
jafnvel Lewis Carroll. Ekki má heldur gleyma
Edgar Allan Poe, en fjárhaldsmaður barnanna,
Herra Poe, heitir í höfuðið á honum og áhrif frá
hryllingssögum Poes eru mikil. Sögusviðið
byggist á skörun milli samtímans og viktorí-
anska tímabilsins í Bretlandi, en þó er ómögu-
legt að fastsetja nokkuð í þeim efnum. Enda-
laust er vlsað í heimsbókmenntir, dægurmenn-
ingu og jafnvel stjórnmál. Segja má að sögurn-
ar séu hrærigrautur vísana í allar áttir, og getur
sá grautur að sjálfsögu kallast póstmódernískur.
Að vísu má segja að bækurnar séu nú orðnar
nokkuð formúlukenndar hvað uppbyggingu
varðar, en þó leynast góð plott inni á milli. Skort-
ur á frumleika á þessu sviði er svo ríkulega
bættur upp með litríkum stíl og frásagnartækni,
sem krefst mikils af ungum lesendum en
skemmtir þeim eldri. Þó að sögurnar séu á eng-
an hátt dídaktískar, þá lærir lesandinn ýmislegt
á lestrinum, flókin orð og orðasambönd eru til
dæmis útskýrð á skemmtilegan hátt. Ýmsir aðr-
ir fróðleiksmolar fylgja með, til dæmis ættu allir
að vera færir um að elda spaghettí puttanesca
eftir lestur fyrstu bókarinnar. Sögur Lemony
Snicket eru þannig nokkuð flóknar, sannkallaðir
„textes de jouaissance", eða texti sem skekur
heimsmynd lesandans, svo að vitnað sé í S/Z
eftir Roland Barthes,: ..texti sem áréttar til-
finningu fyrir vöntun, texti sem veldur óróleika
(jafnvel upp að marki ákveðins leiða), kemur
sagnfræðilegum, menningarfræðilegum og sál-
fræðilegum hugmyndum lesandans úr jafn-
vægi, samræmi smekks, gilda og minninga riðl-
ast til, tengsl hans við tungumálið eru í upp-
námi" (Roland Barthes 1991: 33).
Það er ekki mikil hætta á því að börn verði
hrædd við lestur þessara sagna, til þess eru þær
of fyndnar og kaldhæðnar. Nóg er þó af hrotta-
legum morðum og ofbeldisverkum. Börn skilja
þessar sögur-vafalaust á svipuðum forsendum
og söguna af Palla sem var einn í heiminum, en
existensíalískur ótti við að vera skilinn eftir eða
yfirgefinn er nokkuð algengur ( barnabókmennt-
um, og börn hafa greinilega skilning á honum.
Það gæti útskýrt hvers vegna munaðarleysingj-
ar koma jafn oft fyrir í barnabókmenntum og
raun ber vitni, frægasta dæmið væri auðvitað
Ólíver Twist. Það er líka alltaf ágætt þegar börn-
um er treyst til þess að takast á við erfiða hluti
í bókum. Það er ekki að ástæðulausu sem Bróð-
irminn Ljónshjarta eftir Astrid Lindgren er ein af
eftirminnilegustu barnabókum sem margir hafa
lesið og bækurnar um Blíðfinn eftir Þorvald Þor-
steinsson hafa hlotið jafn góðar viðtökur og
raun ber vitni, en þessar bækur krefjast mikils af
ungum lesendum. Sögurnar af Baudelaire-
systkinunum minna á bækurnar um Blíðfinn að
því leyti að þar er urmull vísana í menningu
samtímans, þær virðast ekki síst vera ætlaðar
fullorðnum lesendum og hljóta því að.nokkru að
vera skrifaðar með þá í huga.
Ekki er gott að segja af hverju fullorðnir heillast
eins og raun ber vitni af barnabókaforminu þeg-
ar kemur að hryllingi og óhugnaði. Varla er að-
eins um þrá eftir ævintýrum að ræða, en nóg er
af slíku í bókmenntum fyrir fullorðna. Nægir þar
að nefna bækur Angelu Carter, Italos Calvinos
og Gregorys Maguires sem öll nota ævintýri
sem efnivið í skáldskap sinn. Form barnabókar-
innar virðist á einhvern hátt skapa öryggi hjá les-
andanum og jafnframt gerir það óhugnað jafn-
vel ennþá áhrifameiri, og lesturinn ennþá
súbversívari, þar sem tengsl barna og ofbeldis
eru auðvitað að miklu leyti mörkuð bannhelgi.
Tengsl fullorðinna við barnabækur eru því nokk-
uð flóknari en svo að um leit að innra barni sé
að ræða. Lesandinn getur að minnsta kosti átt
von á því að finna ofbeldishneigt, óþekkt og
óhefðbundið barn, ef hann leitar.
Heimildir
Barthes, Roland. 1991. SfZ: An Essay. Noonday Press,
New York.
Burton, Tim. 1997. The Melancholy Death of Oyster
Boy. Faber and Faber, London.
Debris, Cosmic. 2001. Emily the Strange. Chronicle
Books, San Francisco.
Gorey, Edward. 1991. The Gashlycrumb Tinies.
Flarcourt Brace & Company, New York, San Diego
og London.
Hoffmann, Heinrich. 1995. Slovenly Betsy. Apple-
wood Books, Bedford, Massachusetts.
Hoffmann, Heinrich. 1999. Struwwelpeter: Fearful
Stories & Vile Pictures to Instruct Good Little
Folks. Feral House, London.
Oblong, Angus. 1999. Creepy Susie and 13 Other
Tragic Tales for Troubled Children. Ballantine
Books, New York.
Snicket, Lemony. 1999. Bad Beginning: A Series of
Unfortunate Events, 1. bindi. HarperCollins Publis-
hers, New York.
Snicket, Lemony. 1999. The Reptile Ftoom: A Series of
Unfortunate Events, 2. bindi. HarperCollins Publis-
hers, New York.
Þorgerður E. Sigurðardóttir (f. 1969) er bókmenntafræðingur.