Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 51

Börnin sem búa á jaðrinum tmm bls. 49
spítala og er öllu þessu lýst bæði í máli og
myndum. Það er skemmst frá því að segja, að
Polly „... went on crutches, it is said, / Until she
died so dreary."
Mikil hefð var fyrir dídaktískum barnabókum
á nítjándu öldinni (dídaktískar bókmenntir: Bók-
menntir sem hafa fræðslugildi og fela í sér siða-
lærdóm eða -boðskap, gjarnan framsettan með
prédikunartóni), og þótti dr. Hoffmann takast að
samræma boðskap og skemmtun á nýstárlegan
hátt. Bækur hans höfðu ekki aðeins boðskap
fram að færa, þær buðu einnig upp á skemmti-
legan hrylling sem gróf á vissan hátt undan boð-
skap þeirra. Slíkar bækur þykja nú hin besta
skemmtun, þó að boðskapurinn sé langt frá því
að vera kórréttur og geti engan veginn talist við-
eigandi lengur.
Hryllingsstafrófið
Það er ekki þar með sagt að uppeldisboðskapur
sé endilega á undanhaldi. Það þykir einfaldlega
ekki við hæfi að tengja hann martraðarkenndum
hryllingi nú á dögum, að minnsta kosti ekki í
hefðbundnum barnabókum. Siðaboðskapnum
er frekar komið á framfæri með því að sýna já-
kvæðar fyrirmyndir og æskilega hegðun en að
mála skrattann á vegginn. í hryllingsbókmennt-
um fyrir börn er óhugnaðurinn og húmorinn í
fyrirrúmi og sé einhver boðskapur til staðar, þá
þarf að leita vel til að finna hann. Það er því
óhætt að segja að siðaboðskapurinn hafi fengið
að víkja fyrir hryllilegum, óútskýranlegum örlög-
um. Þessi tilhneiging endurspeglast síðan í
myndabókum fyrir fullorðna, þar sem gengið er
út frá óhugnaði og kímni. Sem dæmi má nefna
bækur Bandaríkjamannsins Edwards Goreys,
en þeim er líklega best lýst sem óhugnanlegum
barnabókum sem eru frekar ætlaðar fullorðnum
en börnum. Edward Gorey er þekktastur sem
myndskreytir, en hann hefur myndskreytt
barnabækur ýmissa annarra rithöfunda. Hans
eigin verk eru hins vegar myrk og falla ekki vel
að skilgreiningum.
Gorey er nýlátinn, en óhætt er að segja að
hann hafi verið goðsögn í lifanda lífi. Hann var
afskaplega sérlundaður og bjó síðustu áratugina
á Cape Cod, ásamt fjölmörgum köttum. Áhuga-
mál hans voru af ýmsum toga. Hann var til
dæmis óforbetranlegur safnari og safnaði með-
al annars litlum böngsum og myndum af börn-
um sem höfðu látist af völdum glæpa. Gorey
varð fyrir miklum áhrifum af dadaismanum og
eiginlega hverju því sem talist gat til bulls og
rökleysu á einhvern hátt og gætir þessa áhuga í
verkum hans. Myndlistarlega sverja verk hans
sig í ætt við verk manna á borð við Aubrey
Beardsley, sem og annarra sem aðhylltust feg-
urðarstefnu (e. aestheticism - hugtak tengt
teljast með vinsælustu barnabókum allra tíma
þar í landi (T.d. Struwwelpeter og Slovenly
Betsy). Það vefst ekki fyrir lesendum Hoff-
manns hvað verður um börn sem haga sér ekki
sem skyldi: Það borgar sig ekki að sjúga þumal-
inn, leika sér með eldspýtur eða sýna of mikla
framhleypni. Sem dæmi má nefna söguna um
grenjuskjóðuna sem sýnir ekki tilhlýðilega gleði.
Hún verður smám saman blind og augun detta
að lokum úr augntóftunum, en því er lýst á afar
bókstaflegan hátt með myndum. Boðskapurinn
er: „My children, from such an example take
warning, /And happily live while you may; / And
say to yourselves, when you rise in the morn-
ing, / „l'll try to be cheerful today"."
Loks er það sagan af henni Polly sem ærslast
of mikið. Það er að sjálfsögðu ekki við hæfi
ungra stúlkna enda fer svo að annar fóturinn
dettur af henni í ólátunum. Bróðir hennar hleyp-
ur grátandi heim með fótinn en Polly er flutt á