Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 26

Úlfhildur Dagsdóttir
Ef þú getur lesið þetta ertu á lífi
Draumaheimar, ofnæmi og ofskynjanir: eða bara á ferð með Jeff Noon
„Augað var skær-rafmagnsblátt, og gullin iða af
ryki spírallast útfrá miðju þess. Mér fannst ég
vera dáleidd af áhrifunum.
Fyrir neðan þessa mynd var lína af texta sem
hreyfði sig yfir skiltið. Mér sýndist ég sjá setn-
inguna, 'Ef þú getur lesið þetta ...' í svip, en
stafirnir leystust upp og blönduðust hver öðrum.
„Hvað stendur á skiltinu?‘‘ spurði ég.
„Geturðu ekki lesið það?" sagði Henderson.
„ Nei."
„Hvað stendur á því?"
Það var stúlkan, Tupelo, sem svaraði mér að
lokum.
„Efþú geturlesið þetta, “ sagði hún, „þá þýð-
ir það að þú ert á lífi. “ (26-27)
Þessi orðaskipti fara fram framarlega í nýjustu
skáldsögu Jeff Noon, Falling out of Cars (Að
detta út úr bílum) (2002). Fram að þessu höfðu
lesendur kynnst höfuðpersónunum fjórum,
Peacock, Henderson, Tupelo og Marlene
Moore, sem segir söguna. Þau eru að ferðast
um England, markmið ferðarinnar er enn óljóst,
en þó er Ijóst að þau sinna einhverju starfi sem
felst í leit. Marlene, sem er blaðamaður, reynir
að halda dagbók til að skrá allt niður, ferðina og
sitt eigið líf. Bókin sem við lesum er í raun þessi
dagbók hennar. Hún á hreint ekki auðvelt með
að skrifa hana því hún þjáist af veiki, sem er
einskonar ofnæmi fyrir upplýsingum. Upplýs-
ingaflæði upplýsingasamfélagsins er orðið svo
mikið að á einhverjum tímapunkti hefur það
flætt yfir bakka sína og skapað ofnæmi meðal
neytenda sem lýsir sér í því að þeir geta ekki
skynjað upplýsingar lengur, heldur renna þær
saman í móðu, bókstafir og orð leysast upp,
Ijósmyndir verða þokukenndar og andlit óljós.
Veikin lýsir sér ekki aðeins í sjóntruflunum held-
ur líka hljóðtruflunum: hinar uppleystu upplýs-
ingar gefa frá sér hljóð, suð, hávaða. Og veikin
ræðst ekki aðeins af utanaðkomandi áreiti,
hugsanir, minningar og tilfinningar eru einnig í
upplausn.1 Heimurinn þjáist allur, með öðrum
orðum, af of-skynjun, nema örfáir, (kannski sex
prósent), sem eru ónæmir fyrir áhrifunum.
Tupelo er ein af þeim. Úr blóði þeirra er unnið
lyfið Lucidity, kallað Lucy, sem gerir hinum of-
næmu kleift að takast á við daglegt líf, eða það
sem eftir er af því. En lyfið getur ekki læknað
einkennin fyllilega, aðeins dregið úr þeim og því
lifa flestir einskonar hálfu lífi, samfélagið er í
lamasessi því það hefur alltaf verið háð upplýs-
ingum í formi texta eða mynda, sem nú eru
ólæsilegar, auk þess sem hugarstarfsemi er öll
í rúst. Augað fyrrnefnda er merki fyrirtækisins
sem framleiðir lyfið og virðist alvalt í þessari
framtíðarsýn, það minnir ekki lítið á stóra bróð-
ur eða álíka yfirvöld í öðrum framtíðarsýnum, en
lætur ekki mikið á sér kræla í skáldsögunni, utan
að vera þögul áminning um vald og valdaleysi.2
Þessi sýn á vald er dæmigerð fyrir skáldsög-
ur Noon sem ólíkt öðru sæberpönki snúast ekki
mjög mikið um baráttu utangarðsmanna við
valdhafa í ýmsum myndum. Vissulega koma
valdhafar við sögu og vissulega ganga sögurnar
út á átök um völd, en ekki endilega við valdhafa
í stíl stóra bróður, því slíkir virðast varla fyrir
hendi, allavega láta þeir ekki til sín taka með
sama hætti og alvaldar margra vísindaskáld-
sagna. Þetta er eitt af því sem gerir sögur Noon
nokkuð frábrugðnar öðru sæberpönki, en
sæberpönk er tegund vísindaskáldsögu sem
fjallar um tæknivædda framtíð sem tekið hefur
margvíslegum stökkbreytingum af völdum
tækni, stökkbreytingum sem birtast jafnt í ein-
staklingum sem samfélagsgerð. Oft eru tölvur