Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 46

franska skáldinu og heimspekingnum Voltaire -
voru leikrit Shakespeares í besta falli skrílsleg
skemmtun og í versta falli trúðsleikur. Það átti
jafnvel við þótt þeir sömu væru að öðru leyti
aðdáendur breskrar menningar- líkt og Voltaire
var sjálfur.
Vesturfararnir komu víða að og voru af ýmsu
sauðahúsi. Þeir töluðu enska tungu gjarnan
með áherslum sem voru allfjarri því að vera
breskar, enda höfðu þeir ekki ýkja mikinn áhuga
á því sem nú er nefnt engilsaxnesk hámenning.
En samt hafa þeir líklega ekki verið ýkja frá-
brugðnir þeim áheyrendum sem góðskáldið
þekkti í Lundúnum á sinni tíð. I báðum tilvikum
var um að ræða almúgafólk sem margt var nær
ólæst en kunni samt að meta góðar sögur og
sjónleiki. Og svo vildi einnig til að vegna skorts
á kvenfólki vestur þar þurfti að nota karlmenn í
kvenhlutverk Kkt og tíðkaðist á Englandi á 16.
öld. Sjálfur Ulysses Grant varð að taka að sér
hlutverk Desdemónu er herdeild hans ákvað að
setja upp leikritið Óþelló á meðan dvalið var í
Texas og beðið eftir skipunum um að ráðast inn
í Mexíkó árið 1846. Grant var eins og kunnugt
er yfirherforingi Norðurríkjanna í þrælastríðinu
og síðar forseti Bandaríkjanna.
Vestrið tamið
Árið 1849 brutust út einar blóðugustu
óeirðir í sögu landsins þegar tíu þús-
und manna hópur safnaðist saman
fyrir framan Astor Place óperuhúsið í New York
og mótmælti uppfærslu á Makbeð sem þar fór
fram. Almúganum þótti sýningin vera of upp-
skrúfuð og ætluð yfirstéttarfólki. Brátt tók að
hitna í kolunum. Fólk fór að henda grjóti í húsið
og eftir nokkrar ryskingar hófu lögreglusveitir
borgarinnar skothríð á mótmælendur. Þegar
skothvellirnir þögnuðu lágu 22 í valnum og gera
þurfti að sárum 150 manna. Bókmenntafræð-
ingurinn Lawrence W. Levine heldur því fram
að á seinni hluta nítjándu aldar hafi bandarísk
menning klofnað í tvennt: skemmtun og list eða
í hámenningu og lágmenningu. Fyrir þann tíma
hafi slík skil ekki verið fyrir hendi - fólk hafi ekki
gert greinarmun á skemmtun eða afþreyingu
annars vegar og list hins vegar. Þetta var endur-
mat sem átti sér stað um öll Bandaríkin, hófst á
austurströndinni og barst síðan vestur á bóginn.
Og svo vildi til að Shakespeare féll ( hlut menn-
ingarvitanna sem álitu verk hans alvarlegar bók-
menntir með mikilvægan boðskap sem átti að
setja upp með nákvæmum og settlegum hætti.
Fólk í vestrinu, eins og reyndar sauðsvartur al-
múginn um öll Bandaríkin, vildi setja verkin upp
á hraðan og átakamikinn hátt með nógu miklum
atgangi og látum. FHáttur austurstrandamanna
þótti þeim bera keim af snobbi og yfirlæti.
Ofangreindar óeirðir áttu sér reyndar stað
sama ár og gullæðið hófst í Kaliforníu og gull-
grafararnir tóku þessar deilur með í
farangri sínum. Þar vestra var þó ekk-
ert efamál hvor útgáfan af Shakesp-
eare féll betur í kramið. Á
nýnumdu svæðunum var
fylking menningarfrömuða
fremur þunnskipuð og almenningur
gat óáreittur sett leikverk meistarans
upp með sínum hætti. FHins vegar kom
að því að villta vestrið varð tamið og
leiksýningar að hætti Astor Place urðu þar
allsráðandi líkt og á austurströndinni. Þegar
skemmtanagildið tók að víkja fyrir listrænni
nákvæmni og fágun varð atburðarásin einnig
hægari og leikritin fengu þann óverðskuldaða
stimpil að vera leiðinleg. Og um leið og farið var
að líta á verk Shakespeares sem hástemmda
list fremur en góðan söguburð urðu þau fjarlæg
venjulegu fólki.
Loks þegar orð Shakespeares hættu að heyr-
ast lesin upphátt varð málfar hans brátt tyrfið og
óárennilegt fyrir þá sem reyndu að lesa verkin
upp á eigin spýtur. Þá má auðvitað bæta því við
að ensk tunga hefur tekið mjög stórstígum
breytingum á þessari öld. Málfar vesturfaranna,
og annars enskumælandi fólks á síðustu öld,
stóð þrátt fyrir allt mjög nálægt því sem tíðkað-
ist á Englandi á tíma Shakespeares þó að fram-
burðurinn væri ekki sá sami. Á þessari öld hefur
ýmiss konar slangur ratað inn í málið og gömul
orð og málfræðireglur hratað út og málið hefur
fjarlægst tungu leikritanna með miklum hraða.
Shakespeare nýtur enn nokkurrar hylli í vest-
urhluta Ameríku, þótt ekki sé hann jafn ríkur
þáttur í daglegu lífi fólks og áður. Meðal annars
hafa nokkrir vestrar verið soðnir eftir sögu
meistarans svo sem Broken Lance (1954) sem
er gerð eftir Lé konungi og Jubal
(1956) sem endursegir Óþelló. Þeir
vestanmenn hafa átt frumkvæðið að
fjölmörgum Shakespeare-hátíðum,
auk þess sem nokkur glæst leikhús frá
gullaldartímanum eru enn varðveitt.
Þá gefst einnig tækifæri á því að upplifa ósvikna
villta-vesturs-stemmingu með því að hlýða á
eitthvert af leikverkum meistarans undir berum
himni. Hins vegar er Ijóst að almúginn hefur
fyrir margt löngu snúið sér að annarri afþrey-
ingu. Framboð á skemmtiefni er orðið svo
margvíslegt á okkar tímum og svo langt teygst
í því að þjóna löngunum og duttlungum fólks,
að Shakespeare stendur í mun harðari sam-
keppni en forðum daga í villta vestrinu. Annað
verkefni er svo að reyna að bjarga skáldinu úr
klóm þeirra sem vilja ekkert fremur en lesa alls
kyns pólitískan boðskap úr verkum hans, s.s.
um kvennakúgun, kynþáttahatur og stéttaskipt-