Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 41

Allt sem ég sé tmm bls. 39
„klassískrar" Ijóðlistar 20. aldar vissi vel um
þessi bæjargöng inn í spádómshellinn. Jafn
ólíkir menn sem Paul Valéry, Andrea Zanzotto,
Sigfús Daðason, Gottfried Benn og Octavio Paz
fjölluðu allir með einum eða öðrum hætti um
óræka hæfileika Ijóðmálsins til að fanga í mynd,
hrynjandi og ómi það sem enginn gat beinlínis
sagt, en margir fundu á sér. Þeir voru meira að
segja á því að ekkert listform væri betur til þess
fallið að ná utan um alla bandvídd mannsins og
sögu hans en einmitt Ijóðformið.____________
Þótt við treystum ekki einvörðungu Ijóðform-
inu til að halda eftir þessum kenndum nú á
dögum hefur það samt í engu breyst að Ijóð-
formið felur enn í sér þennan grunnþátt. Við ótt-
umst sambandsleysi en gerum það á grundvelli
höfuðviðmiðs okkar tíma: Samkeppninnar. Við
metum boðskiptaleiðir eins og Dow Jones vísi-
tölu. Gengi flugritsins var hátt á 16. öld en er nú
svo lágt að spurning er hvort skrá eigi það af
markaði. Gengi netsins er hátt, en gæti verið
hærra á meðan augljóst er að stafræna sjón-
varpið er ekki að uppfylla væntingar áhættufjár-
festa - og þannig út í hið óendanlega. Hver boð-
skiptaleið á að toppa ímyndað met. Af því að
það er augljóst að ákveðin gerð Ijóðsins - Ijóðið
í sinni víðustu vídd sem þekkingartæki, söngur,
spá og dans - hefur ekki haft í tré við til dæmis
al- og hálfrímaða texta um tilfinningaástand Ijóð-
mælandans og afstöðu hans til nánasta um-
hverfis, telst Ijóðið sem listform búið að vera og
verði helst bjargað með stuðlainndælingu. Ég
reifaði aðeins fyrr á þessu ári hér í tímaritinu
hvernig til hefur orðið óígrunduð orðræða um
„dauða Ijóðsins" sem er byggð annars vegar á
hreinu hugsunarleysi andspænis orðaleppunum
og hins vegar á samkeppnishugmyndinni: Af
því að Ijóðið er ekki með keppnislið í öllum
greinum á uppdiktuðum ólympíuleikum andans
er það „búið að vera". Ég rifjaði jafnframt upp
að meginástæðan fyrir meintum dauða Ijóðsins
- Ijóðið nýtur ekki almenningshylli - er ekki einu
sinni umræðuhæf forsenda sé mið tekið af fag-
urfræði hins „klassíska" módernisma. Nánast
allar stórkanónur Ijóðsins á 20. öld, frá T.S. Eliot
til Tomas Tranströmer, voru sammála um að
„sigur í samkeppni" væri ekki hlutverk Ijóðsins
og að skáldin ortu fyrir sig sjálf eða fáa útvalda
lesendur - almenningshylli væri bara bónus eða
þá eintómt píp. Það er hreinræktuð póst-
módern hugmynd að þessu verði að breyta,
hugmynd sem stingur þegar upp kollinum hjá
Beat-skáldunum á 6. áratugnum og sem Susan
Sontag gerði að meginbaráttuefni í frægri grein
frá 7. áratugnum um að „bilinu bæri að loka",
<c>
bilinu milli listamannsins og almennings. Allt frá
fyrstu þreifingum póstmódernista í Bandaríkj-
unum til að fella menningarframleiðsluna f sinni
víðustu mynd inn í umræðu um merkingu og
meiningu og afnema tollamúrana milli hins háa
og lága hefur verið Ijóst að hugmyndin um
„dauða Ijóðsins" hefur verið meira en bara rifr-
ildi um smáskítterí eins og stuðla eða þjóðlegar
áherslur. Hún hefur haldist í hendur við það sem
mætti nefna sáldrun merkingarinnar um öll svið
menningarframleiðslunnar. Við getum ekki á
vorum dögum nema með tilfærslum skipað til
að mynda frönsku skáldsögunni þann sess að
vera sérstaklega vel útbúið tæki til að ná tökum
á þekkingu, kenndum og merkingu samtímans.
Þessi geta er líka í nýjasta Hollywood-blokkböst-
ernum, hún er líka í skúlptúrum Ernestos Neto
og hún er líka í nýjasta músíkvfdeói Beyoncé
Knowles. Smám saman hefur þessi skilningur —
þrátt fyrir heiftúðug mótmæli og stöðugar til-
raunir til að búa til ný stigveldi og nýjar goggun-
arraðir - orðið ráðandi og innan hans er tilkall
Ijóðagerðarinnar til þess að vera „sérstök" jafn
hjáróma og annarra listtegunda. Reyndar ekki
alveg jafn hjáróma og annarra því Ijóðlistin hefur
orðið sérstaklega illa fyrir barðinu á sáldruninni:
Hana hefur skort réttlætingarorðræðu. Ljóðllstin
á sér ekki valdastoð í menningunni sem
ábyrgist gildi hennar. Boðskiptaleg staða hennar
hefur samkvæmt dólgakenningunni farið hall-
oka í samkepninni á hinum frjálsa menningar-
markaði og samkvæmt hinni opinberu kenningu
o
er hún einfaldlega jafngild öðrum framleiðslu-
einingum menningarnetsins. Ekkert gerir Ijóðið
sérstakt.
Hins vegar hefur uppnám stigveldanna Ifka
leitt af sér nýja sýn á það hvernig við ræðum um
gildi. Þeirri hugsun hefur vaxið ásmegin að boð-
skiptaformin hafi gildi í sjálfu sér sem leið að því
sem tákna á. Hvert boðskiptaform hafi fólgið í
sér sérstaka tegund af upplýsingum sem ekki
er sjálfgefið að önnur boðskiptaform geti
miðlað, numið eða geymt. Frá tæknisögulegum
sjónarhóli er Ijóðlistin sambærileg við tæki sem
ríkjandi orðræða dæmir úrelt vegna þess að ný
tækni kemur fram á sjónarsviðið. Eitt af því sem
mönnum hefur lærst er að tækni er sjaldnast
þannig gerð að hægt sé að skipta út meiri tækni
fyrir minni. Það er augljóst að þetta gildir einkum
um boðskiptatækni. Stafræn miðlun upplýsinga
er ekkert endilega „betri" en miðlun þeirra á
bók, hún er fyrst og fremst öðruvfsi. Eðli boð-
skiptatækninnar breytir hins vegar dagskýrt því
hvernig upplýsingarnar eru settar fram, magni
þess sem geymt er og þeirri þekkingu sem beitt
er til að kalla upplýsingarnar fram og endurfram-
leiða. Séð frá þessári hlið er Ijóst að Ijóðlistin
hefur yfir að ráða tækni sem er einstök. Tækni
sem er upprunin í grárri forneskju, í heimildar-
snauðri fortíð þar sem þau fáu leiftur sem við þó
sjáum opna fyrir okkur veröld þar sem Ijóðlistin
er helsti boðskiptamiðillinn milli þess sem ekki
er orðið og þess sem er. Það er mín skoðun að
Ijóðlistin sé enn slík brú og að sönnun þess megi
glöggt sjá í Ijóðlist samtímans.
Við sem heima sitjum
Hreiðrum um okkur i mannsbúknum. Komum
okkur fyrir þar sem fýsnirnar krauma og búa sér
ból í líkamspörtunum. Við erum heima í eldhúsi.
Einmitt þar sem fjölskyldan brynjar sig upp af
orku og samheldni, þar sem ástin á næringunni
og ástin á manneskjunni hverfast saman yfir
pottgufunum og þekkjast ekki lengur hvor frá
annarri. Við erum stödd þar sem hungrið í belgn-
um er svo vítt og stórt og yfirgripsmikið að það
rúmar allt hungur mannsævinnar; það rúmar allt
frá óseðjandi frumstæðishungri vögguáranna til
lífshungurs lokaskrefanna, þessarar órökréttu
græðgi í að fá að lifa aðeins pínulítið lengur þótt
Ijóst sé að enginn og ekkert hafi lengur þörf fyrir
mann. Þetta er mótsagnakenndur staður. Þetta
er staðurinn þar sem ástin er framleidd með
matargjöfum - próteini - en séð frá öðru sjónar-
horni er þetta staðurinn þar sem ástinni er
hafnað í skiptum fyrir dýrslega þörf fyrir nær-
ingu og hlýju. í Ijóði Kristínar Ómarsdóttur,