Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 57

Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 57
Völuspá og Hringadróttinssaga tmm bls. 55 Tolkien sér, meðal annars, að norrænu goð- sögnunum6 en hann vann einkum úr Eddu- kvæðum, Snorra-Eddu, Vöisungasögu og Heimskringlu í Hringadróttinssögu. Fyrir utan innblásturinn sem Tolkien fann í þessum text- um og áður hefur verið nefndur, virðist hann hafa ætlað að sætta ósamræmið í ýmsum hefð- um eða heimildum og niðurstaðan er það sem Shippey kallar samhengi eða „Zusammen- hang".7 Þetta „Zusammenhang" er mjög at- hyglisvert og tengist líka alþjóðlegu aðdráttarafli verka Tolkiens. í nýlegum fyrirlestri sínum um Tolkien nefnir Shippey ennfremur eftirfarandi ástæður fyrir notkun hans á norrænu efni: 1) fyndni ('comism') en í sérstöku formi sem er sambland hins fyndna, hins hetjulega og hins háleita, 2) ákveðin stílbrot ('stylistic indecorum') sem eru sérkennileg og norræn, 3) hetjuskap sem fjallað verður um síðar. Að sögn Shippeys fólst aðdráttarafl norrænnar goðafræði fyrir Tolkien loks í því hversu stór hluti hennar hafði glatast.8 Tolkien taldi þessar eyður eða úrfellingar ómótstæðilegar - hann varð að fylla upp í þær. Bygging / ginnungagap Ekki er hægt að bera saman byggingu Vöiuspár og Hringadróttinssögu en það er heillandi að benda á eitt formgerðareinkenni sem þær eiga sameiginlegt. Vötuspá varðveittist í munnlegri geymd og er ekki til í einni óumdeilanlegri út- gáfu (sbr. t.d. Konungsbók og Hauksbók). Text- inn er víða óskýr og finna má víxl og innskot sem átt hafa að bæta við þekkingu sem fyrir var eða fylla í eyður í textanum. Til að skilja Völuspá og tilvísanir í henni betur er iðulega stuðst við aðrar heimildir, svo sem Eddukvæði eða Snorra- Eddu9 Hringadróttinssaga er heildstætt verk, bókin er samfelld en samt eru þar líka margar úrfellingar. Greinilegt er að einn maður var að verki enda er sagan laus við það ósamræmi sem oftast sést í efni sem varðveist hefur í munnlegri geymd. Engu að síður þurfum við að lesa um helstu átök Hringadróttinssögu í Silmarillion'0 og viðaukum sögunnar til að vita hvað býr að baki þeim. Þessar heimildir gefa ná- kvæmar upplýsingar, meðal annars um sköpun og forsögu hringsins, eðli og uppruna Saurons, álfa, galdramanna, Enta og fleira. Sumar sagna Silmarillion bergmála í Ijóðum Hringadróttins- sögu. Á svipaðan hátt útskýrir Snorra-Edda „betur" það sem aðeins er bent á f Völuspá; baráttuna milli vana og ása, sögur af refsingu Loka eða af smiðinum sem reisti goðunum skíðgarð. Völuspá er eins og rammasaga sem segir frá helstu atburðum norrænnar goðafræði en samtímis er kvæðið kjarni goðafræðinnar. Hringadróttinssaga er á hinn bóginn unnin úr einum atburði - sögu Miðgarðs í Silmarillion. Þar er aðeins sagt frá stríðinu um hringinn í einni málsgrein. Bæði Völuspá og Hringadrótt- inssaga geta staðið sem sjálfstæð verk en þó er alltaf stærri heimur og saga hans í baksýn aðal- frásagnarinnar. Það er einnig mikilvægt að muna að fleiri líkindi eru á milli Völuspár og Silmarillions en á milli Völuspár og Hringadrótt- inssögu. Sérstaklega er heillandi að bera saman upphafskafla kvæðisins og „Ainulindalé" eða „Valaquenta", þar sem fjallað er um sköpun heimsins þó á ólíkan hátt sé. Það er þó efni í aðra umræðu. „Hvað er með álfum?" Til eru sögusagnir sem segja að Tolkien hafi skrifað upp týnd brot úr Sigurðarkviðu." Þetta tengist löngun hans til að fylla í eyðurnar. Ein af úrfellingunum sem áður voru nefndar snertir langforvitnilegustu og dularfyllstu verurnar - álfa. Það er óneitanlega freistandi að stinga upp á því að goðafræði Tolkiens, sem oft hefur álfa í aðalhlutverki, fylli ef til vill upp í eyður í norræn- um goðsögum þar sem fjarvera þeirra er eftir- tektarverð. Heitin sem Tolkien velur eru líka mikilvæg. ( goðafræði sinni notar hann t.d. enska orðið „elf" sem dregið er af fornnorræna orðinu „álfur" eða „álfr" í staðinn fyrir „fairy" eða „faery" sem var algengara í enskri hefð og bókmenntum. Hverjir eru álfar í norrænum goðsögum og hvar eru þeir? Völuspá er frekar stuttorð um það og nefnir álfa aðeins í 49. vísu: „Hvað er með ásum? / hvað er með álfum?", orðalagið berg- málar í Þrymskviðu (7. vísa).12 Snorri segir okk- ur meira um þá en hann kynnir skiptinguna í Ijósálfa sem búa í Álfheimi og á upphimnum og dökkálfa sem búa í jörðu. í Snorra-Eddu eru upplýsingarnar þó aðeins í brotum og eiginlega ekkert er sagt frá stöðu og hlutverki álfa í heimi goðanna. Við þurfum að giska á afganginn. í spurningunni í 49. vísu Völuspár eru álfar og æsir nefndir saman. Það gæti bent til þess að þeir hafi haft svipaða stöðu í heimi goðanna.13 Álfar gegna aðalhlutverki f verkum Tolkiens, bæði í Silmarillion og Hringadróttinssögu. Þeir eru ekki alltaf „Ijósálfar" en þeir eru óneitanlega stórkostlegar verur. Það er líka til saga um að orkar hafi einu sinni verið álfar sem Morgoth, meistari Saurons, undirokaði og umhverfði f myrkraverur. Þetta gæti verið hugsanleg for-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.