Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 54

Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 54
hans garð (í kynfærum sínum, nánar tiltekið) en kann ekki að bregðast við. Hún reynir að lesa ástarsðgur til að kynna sér málið en kastar upp af ógeði. Þá ákveður hún að leita ráða hjá ömmu sinni, en til þess þarf hún að grafa hana upp, þar sem hún hefur verið látin um árabil. Þar er að sjálfsögðu fátt um svör. Að lokum grípur Susie til þess ráðs að myrða drenginn og skera úr honum heilann. Þá er það vandamál úr sögunni. Annað dæmi er sagan „The Debbies" en aðal- persóna hennar er stúlkan Helga sem lögð er í einelti af stúlknagengi sem sagan er kennd við. Helga er lítil, ófríð og feitlagin, en The Debbies eru allar eins, grannvaxnar og Ijóshærðar klapp- stýrur. Helga fær að lokum nóg af eineltinu og ákveður að hefna sín. Hún dulbýr sig sem eina af hópnum og kemst þannig að því að stúlkna- gengið ætlar að halda náttfatapartý heima hjá einni þeirra (sögurnar í þessari bók miðast við bandaríska unglingamenningu, þar sem ungar stúlkur halda náttfatapartý þar sem þær panta pítsu, lakka á sér neglurnar og tala um stráka. Nægir hér að vísa til kvikmyndarinnar Greasé). Helga mætir auðvitað á svæðið í dulargervinu, og þegar vinkonurnar eru sofnaðar sker hún af þeim höfuðið. Að því loknu klárar hún pítsurnar í mestu makindum og nýtur hefndarinnar. Eins og sjá má fara söguhetjurnar í sögum Angus Oblongs ekki sérstaklega skynsamleg- ar leiðir þegar þær taka málin í slnar hendur. Hér er öðrum þræði gert grín að tilgangslausu of- beldi, sem er óspart beitt til þess að leiða sög- urnar til lykta. Hinir skrýtnu og óhefðbundnu vinna nánast alltaf, þó að lausnin virðist ekki alltaf rökrétt, eins og í tilfelli Susie, sem drepur eina strákinn sem hefur orðið skotinn í henni. Þrátt fyrir ákveðinn spenning, sem Susie lýsir reyndar sem hálfgerðum óþægindum, eru sæt- ir strákar ekki eitt af áhugamálum hennar - nema auðvitað ef þeir eru dauðir, þá fyrst verða þeir spennandi. Óðurinn til undarlegheitanna Segja má að höfundar barnabóka fyrir fullorðna beri ekki sömu ábyrgð gagnvart lesendum sín- um og þeir sem skrifa hefðbundnar barnabæk- ur. Þar er reiknað með því að lesandinn hafi nægan skilning og siðferðiskennd til þess að til- einka sér ofbeldiskenndan texta án alvarlegra afleiðinga. En um leið gefur barnabókaformið lesandanum tilefni, eða kannski öllu heldur af- sökun, til þess að lesa slíkt efni. Með því að setja ofbeldistengt efni ( búning barnasögu eru gamlar hefðir auðvitað endurnýttar, þar nægir að nefna þjóðsögur og ævintýri, bæði innlend og erlend, sem gjarnan eru klippt og skorin til þess að höfða til barna. Þjóðsögur og ævintýri eru iðulega full af ofbeldi, en í seinni tíð hefur verið mikil tilhneiging til að gera sem minnst úr ofbeldinu til þess að hafa ekki óæskileg áhrif á börnin. Litla hafmeyjan, ein aðalpersónan í einu af eftirminnilegustu ævintýrum H.C. Ander- sens, er til dæmis ekki svipur hjá sjón eftir að hafa fengið yfirhalningu hjá starfsmönnum Walt Disney fyrirtækisins. Það má því segja að hér sé endurunninn ákveðinn þáttur sem hefur alltaf verið til staðar í barnabókmenntum, nú er hann hins vegar borinn á borð fyrir fullorðna og á for- sendum þeirra. Það er alltaf hætta á því að slík endurvinnsla leiði til ákveðinnar tilgerðar. Lesendur geta leyft sér að skemmta sér yfir hlutum sem hefðu ver- ið mun óhugnanlegri og alvarlegri undir öðrum kringumstæðum. Jafnframt verður tilgangsleys- ið á köflum yfirþyrmandi og vekur ekki upp hneykslan heldur áhugaleysi. Óðurinn til undar- legheitanna getur orðið markaðsöflunum að bráð. Gott dæmi um þetta eru bækurnar um hina undarlegu Emily, Emily the Strange. Emily er 13 ára gömul og allt sem hún gerir er á skjön við það sem stúlkur á þeim aldri taka sér helst fyrir hendur. Hún hefur gengist myrkum öflum á hönd og meginverkefni hennar í lífinu eru að gera sem minnst, vera öðruvísi en allir aðrir og vera öðrum yfirhöfuð til ama. Út hafa komið tvær bækur um Emily, Emily the Strange og Emily's Book of Strange (höfundur kallar sig Cosmic Debris, sem er að sjálfsögðu dulnefni). Þær eru fremur þunnar og í litlu broti og hefur mikið verið lagt í hönnun þeirra. Á hverri blað- síðu er mynd og svo ein setning, eða hluti úr setningu, „Emily doesn't aim high - she aims low, Emily isn't evil - she's just up to no good, Emily saw the light - and she wasn't im- pressed". í lok bókarinnar Emily the Strange er tekið fram að hún muni aldrei breytast, hún verði alltaf sú sama, hún er og verður föst á kynþroskaskeiðinu og mun aldrei verða fullorð- in og þar með aldrei laga sig að kröfum samfé- lagsins. Emily the Strange verður best lýst sem sniðugri gjafabók, sem gerir út á mátt einstak- lingsins til þess að haga sér eftir eigin höfði jafn- framt því sem hún gerir lítið úr viðteknum gild- um og viðhorfum. Samkvæmt lífsspeki Emily borgar það sig að gefa sig hinum myrku öflum á vald og byggja tilveru sína á lögmálum þeirra. Hinsvegar er athyglisvert, að í kringum þessar bækur hefur nú skapast heilmikil markaðsstarf- semi, hægt er að vafra inn á vefsíðuna emily- strange.com og kaupa boli, kjóla, spennur, lykla- kippur, tyggjó, veggspjöld og fleira með Emily- lógóinu. Þar er jafnvel hægt að hlusta á sérstaka Emily-útvarpsstöð, eða öllu heldur sérstakan mp3-spilara með valinni tónlist. Einnig er hægt að fara í ýmsa leiki, lesa (hryllings)stjörnuspána sína, eða „horrorscope" og þannig mætti telja áfram. Þannig er uppreisnin gagnvart ríkjandi gildum orðin að markaðsvöru, og má þá ekki segja að boðskapurinn sé farinn að snúast gegn sjálfum sér? Úr Bálki hrakfalla Nokkuð áberandi er að barnabókahöfundar nú- tímans taki góðar og gildar ævintýraformúlur og snúi út úr þeim. Eitt þekktasta dæmið úr sam- tímanum eru eflaust bækurnar um hin munað- arlausu Baudelaire-systkini sem fjallað er um í bókaflokknum A Series of Unfortunate Events eftir Lemony Snicket. Tvær fyrstu bækurnar hafa komið út á íslensku, önnur í þýðingu Snorra Hergils Kristjánssonar og hin í þýðingu Helgu Soffíu Einarsdóttur, og kallast þær llla byrjar það og Skriðdýrastofan. Lemony Snicket er dulnefni rithöfundarins Daniels Handlers, en hann hefur gengið mun lengra en flestir aðrir
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.