Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 23

Endurvakning hefðarinnar tmm
bls. 21
megum ekki láta það líðast að þannig sé farið
með hann. Þetta er menningararfur og við verð-
um að fara vel með hann."
1998-99, 123. löggjafarþing
1008). Auk þess að varðveita
þekkinguna og leiðbeina um
notkun búningsins virðist
þannig þurfa að vernda þjóð-
búninginn fyrir fólkinu í landinu
- en þetta er ágætt dæmi um
viðleitni til að „loka" hefð.
(Alþingistíðindi
B:
Gegnt
Þjóðmenningarhúsinu
við Hverfisgötu stendur
Alþjóðahúsið og er
áþreifanleg áminning
um að ýmislegt er skilið
útundan í þjóðmenning-
arhugtakinu sem inn-
réttað var í gamla
safnahúsið.
Endurvinnsla þjóðlaga
Eitt af einkennum nútímans er
mikil og vaxandi meðvitund fólks
um sjálft sig og viðleitni til að móta
ímynd sína og sjálfsmynd; á þetta jafnt
við um hópa sem einstaklinga. Endurvakning
hefðarinnar tilheyrir þessari viðleitni. Um hana
stendur oft mikill styr, því í tilvísun til hefðar
felst krafa á fortiðina; þá kröfu gera jafnt þjóð-
lagahippar sem íhaldssamir þjóðmenningar-
frömuðir.
Undanfarin ár hefur svo borið á margs konar
endurvinnslu á þjóðlagahefðinni sem hvorki
verður með góðu móti kennd við íhaldssemi né
hippahreyfinguna. í maímánuði vart.a.m. kynnt
framlag íslands til norrænu tónlistarverðlaun-
anna, en þema verðlaunasamkeppninnar í ár var
þjóðleg eða hefðbundin tónlist (upp á skandi-
navísku heitir það „folkemusik"). Annars vegar
voru Sigur Rós, Steindór Andersen og Hilmar
Örn Hilmarsson tilnefnd fyrir Hrafnagaldur Óð-
ins, hins vegar Sigurður Flosason og Pétur Grét-
arsson fyrir djassspunaverkefnið Haddir þjóðar.
í Hrafnagaldri er sem kunnugt er unnið úr ís-
lensku rímnahefðinni á nýstárlegan hátt. Eins
og segir í tilnefningunni, þá er þetta ekki rokk,
ekki popp og hvorki djass né klassík; þetta er
eitthvað annað, nýtt og spenn-
andi - en um leið ævafornt. Hér
er semsé tvinnað saman fortíð
og nútíð, vísað til hefðar með
skapandi hætti, með tenging-
um, bræðslu og tilraunum.
Sama máli gegnir um Raddir
þjóðar, en þar slær Pétur ýmis
hljóðfæri og Sigurður blæs í
önnur, allt í bland við samklippt
safn gamalla radda úr þjóð-
fræðasafni Stofnunar Árna
Magnússonar sem kveða,
syngja og segja sögur. Um
þetta segir í tilnefningunni að
þeir félagar reyni ekki aðeins að
finna og endurlífga tónlistarhefð sem er um það
bil að hverfa; þeir vilji einnig þróa og skoða ís-
lenska tónlistarhefð sjálfstætt og með nýjum
augum.
Það vekur athygli að hér er
talað um íslenska tónlistarhefð
eins og ekkert sé sjálfsagðara.
Til skamms tíma var sú skoðun
hins vegar ríkjandi að engin
tónlistarhefð væri fyrir hendi á
Islandi, enda hefðu íbúar
landsins í aldanna rás verið
einkar ómúsíkalskir. Nú er aft-
ur á móti gjarnan vísað í
þessa hefð og
segja má að þetta
sé gott dæmi um hvern-
ig tilvísunin skapar hefðina og
skapar hana auðvitað i sinni
mynd.
Fyrrgreind lýsing á samtvinn-
un fortíðar og nútíðar og á þró-
un íslenskrar tónlistarhefðar í
nýju samhengi gæti ekki aðeins
átt við SigurRós, Hilmar Örn,
Steindór Andersen, Sigurð Flosason
og Pétur Grétarsson. Á menningarnótt
Reykjavíkurborgar 2002 var gestum miðborgar-
innar m.a. boðið upp á „Rímur & rapp", þar
sem rímnamenn og rapparar leiddu saman
Um margt bera tilvís-
anir í þessa hefð vitni
um tilraunir til að
„loka" henni, þ.e.a.s.
að skilgreina hana í
eitt skipti fyrir öll og
gera önnur sjónarmið
utangátta.
hesta sína (upptaka af þessum viðburði var gef-
in út á samnefndum geisladiski). Raunar hafa
ýmsir íslenskir rapparar mjög haldið á lofti sam-
anburðinum á rímum og rappi, vísa til rímna-
hefðar í rappinu og kalla jafnvel listformið sjálft
„að ríma" (þannig hefur Sesar A. „skrifað rímur
í meira en 11 ár"). Þótt einhverjir hafi látið í Ijósi
efasemdir um skyldleika rapps og rímna (og
bent á að þulur séu nærtækari tilvísun), þá er að-
alatriðið í þessu samhengi að íslenskir rapparar
kjósi yfirhöfuð að tengja sig við íslenska tónlist-
arhefð með þessum hætti. Um leið gera þeir
auðvitað kröfu á fortíðina. Með því að setja hana
( samhengi við rappið er fslenskri menningar-
hefð stillt upp ( nýju og allt öðru Ijósi heldur en
við þekkjum hana t.a.m. úr Þjóðmenningarhús-
inu eða af (stefnuföstum) þjóðbúningum. Sund-
urlyndið verður sýnilegra en ella, átökin leita
upp á yfirborðið og jafnvel fer að glitta í sögu-
legt óréttlæti. Allt í einu fær íslensk menn-
ingarhefð á sig róttækan blæ,
eins og hún sé með svolítið
attitúd.
Önnur dæmi úr tónlist sam-
tímans eru mýmörg: Tilrauna-
sveitin Reptilicus gaf árið 1995
út gamla Ókindarkvæðið („Það
var barn í dalnum sem datt
onum gat ...") á geisladisknum
O; nýlega tók pönksveitin Dys
svo Ókindarkvæði upp á sína
arma ásamt Ómennskukvæði (að
sögn hljómsveitarmeðlima kom þeim á
óvart hvað hrynjandin í kvæðunum er „mikið
pönk"); söngkonan Eivor Pálsdóttir endurvinnur
færeyska vísnahefð með sinni undurfögru rödd