Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 27

Efþú getur lesið þetta ertu á lífi tmm bls. 25
lykilatriði í skáldskap af þessu tagi, tölvur og
tölvuforrit, gervigreindir, líftækni og nanótækni,
sem breytt hafa hugmyndum okkar um heim-
inn, einstaklinginn, líkamann og lífið sjálft. Og
veruleikann - en þar kemur Noon sterkt inn. Að
öðru leyti skiptir hann sér ekki mikið af tölvu-
tækni, né fjallar hann að ráði um tækni, hann er
fremur upptekinn af áhrifum lyfja - sem vissu-
lega eru hluti af tækniþróuninni - og upplýsinga
í ýmsu formi, sem geta haft róttæk áhrif á lík-
ama, skynjun og tilveru. Af þessum sökum vilja
sumir tala um lífpönk (biopunk) í staðinn fyrir
sæberpönk þegar kemur að rithöfundum eins
og Noon, Octaviu E. Butlerog Michael Marshall
Smith.3 Þessi aðskilnaður er fremur hæpinn því
líftækni hefur alltaf verið hluti af sæberpönki, þó
hún sé kannski ekki alltaf eins rík og í verkum
Noon.
Jeff Noon er fæddur 1957, og bjó lengst af í
Manchester á Englandi, en þar gerast margar
sagna hans. Hann byrjaði snemma að sýna list-
sköpun áhuga, og átti erfitt með að halda sig við
eina tegund, föndraði bæði í myndlist, tónlist og
leiklist með fjöllistahópi, auk þess að leika
í hljómsveitum og stunda listnám. Það var í
gegnum leikritun í fjöllistahópnum sem hann
féll fyrir skáldskaparskrifum, þótt það tæki hann
nokkur ár að komast af stað. Hann hefur nú gef-
ið út sjö skáldsögur og eitt smásagnasafn.
Kannski er það þessi fjölbreytti bakgrunnur
Noon sem gerir það að verkum að hann nálgast
tungumálið á afar sérstæðan hátt og virðist í
raun líta á það sem lifandi veru.
[ einu eftirminnilegu atriði Falling out of Cars
finnst Tupelo á safni viðkvæmra hluta, en á
efstu hæð þess er bókasafn. Þar stendur Tupelo
og les í hverri bókinni á fætur annarri og hendir
henni svo frá sér. Þegar Marlene gáir betur
kemur í Ijós að orðin hverfa úr bókinni um leið og
þau eru lesin, þau eru hreinlega lesin burt af sið-
unum. Maður sem sér um safnið biður þær að
fara varlega en Tupelo virðist gersamlega tapa
sér í þessum afdrifaríka lestri. Og Marlene velt-
ir fyrir sér hvað verði um orðin, hvort þau fest-
ist í (veikum) huga þess sem les, hvort þau
hverfi inn í síðurnar, eða hvort þau svífi um í
lausu lofti, ósýnileg og ólæsileg.
Smásagan „The Cabinet of Night Unlocked",
eða „Skápur hinnar ólæstu nætur", er einnig
eftirminnileg, en þar er sagt frá handriti frá miðri
fimmtándu öld sem geymir formúlu fyrir sjálfs-
morði. Ekki þannig að þar sé gefin upp hin eina
rétta leið til að farga sjálfum sér, heldur er í
handritinu að finna þulu, með leiðbeiningum um
handahreyfingar, sem hefur þann mátt að sá
sem fer með textann og gerir hreyfingarnar
deyr. í einskonar lokaljóði sem tekur saman
helstu atburði smásagnanna í safninu Pixel
Juice (1998) segist höfundurinn Jeff Noon hafa
stolið hugmyndinni frá Borges, og það er einnig
Ijóst að safn hinna viðkvæmu hluta á Borges
mikið að þakka. Söguþráður smásögunnar
minnir einnig á nýjustu bók spútnikhöfundarins
með óframberanlega nafnið Chuck Palahniuc,
Lullaby (2002), en þar er sagt frá afrískri galdra-
þulu sem er tekin upp sem barnagæla, með
banvænum afleiðingum. Þrátt fyrir að hér ætli
ég ekki að gera samanburð á þessum tveimur
ólíku höfundum er ekki úr vegi að velta fyrir sér
- með ánægju - áhuga ungra höfunda á mætti
tungumálsins og ritmálsins, sem margir óttast
að sé í rénun. Chuck Palahniuc er höfundur sem
hefur án vafa opnað augu margra fyrir mögu-
leikum 'bókarinnar', margra sem áður höfðu
kannski ekki mikinn áhuga á bókmenntum, og
líkt og Jeff Noon er hann svokallaður 'kúlt' höf-
undur. Jeff Noon gengur þó mun lengra í til-
raunum sínum með tungumálið, enda segir
hann í yfirlýsingu sinni um hvernig eigi að skrifa
nútímaskáldsögu að rithöfundar eigi að kanna
aðferðir annara listforma: „Kvikmyndagerðar-
menn nota klippingar, þeir frysta ramma, hægja
á hreyfingum. Tónlistarmenn gera nýjar hljóð-
blöndur, skratsa og sampla - taka búta úr öðrum
verkum og sameina það sínum. Mega rithöf-
undar ekki skemmta sér dálítið líka?" Yfirlýsing-
in er skrifuð í tilefni af útgáfu bókarinnar Cobral-
ingus (2001), þarsem Noon beitir einmitt þess-
um aðferðum á tungumálið með áhugaverðum
- ef nokkuð torræðum - afleiðingum. í grein-
inni, sem birtist í Guardian 10. janúar og er að
finna á vef blaðsins, www.guardian.co.uk,
kvartar Noon yfir því að ævintýragirni nýrra höf-
unda virðist takmörkuð, sögulegar skáldsögur
haldi áfram að flykkjast inn á markaðinn en til-
raunastarfsemi höfunda sé mætt með nýtísku
leiða; of sniðugt, of mikið að gerast, of mikil
vinna að komast í gegnum þetta. Meðan ég get
vissulega haft vissa samúð með slíkum leiða (I),
þá er varhugavert að fella alla tilraunastarfssemi
í sama flokk, því margir höfundar eru að gera
áhugaverða og mikilvæga hluti eins og Jeff
Noon er afskaplega gott dæmi um.
Ungur drengur stingur
upp í sig fjöður
Fyrsta skáldsaga Jeff Noon, Vurt (1993), vakti
heilmikla athygli og Bretar fögnuðu því ákaft að
hafa eignast sinn eigin sæberpönkara, en
sæberpönkið var einmitt um þetta leyti að öðl-
ast almennari viðurkenningu - án þess að missa
kúlið - til dæmis sem mikilvægur þáttur í þróun
póstmódernískra bókmennta.4 Vurt þótti einnig
smart fyrir að vera sérlega óaðgengileg af af-
þreyingarbókmenntum að vera, en sæberpönk,
eins og aðrar svokallaðar tegundarbókmenntir
er almennt flokkað sem afþreyingarefni, burt-
séð frá bókmenntalegu gildi og gæðum. Ekki
ætla ég að hvolfa mér út í umræðu um slíka
flokkun hér, en Noon er einn þeirra höfunda
sem hefur tekist að nokkru leyti að brjótast und-
an slíkum flokkunum og sýna frammá bók-
menntalegt gildi vísindafantasía. Núna er hon-
um líkt við Anthony Burgess, væntanlega fyrst
og fremst með tilvísun til A Clockwork Orange,
en Burgess lagði mikla áherslu á að skapa sann-
færandi heim með uppfindingasemi í tungumáli
og eins er Noon óvæginn í því að láta holskeflu
nýrra orða, orðasambanda og fyrirbæra skella á
lesandanum. Slík tungumálssköpun er einn
grundvallarþáttur sæberpönksins sem lýsir
framtíðarheimi, en eðlilega inniheldur slíkur
heimur ný fyrirbæri, hugmyndir og heimsmynd
sem orða þarf á nýjan hátt.
Fyrir utan Cobralingus er Vurt óaðgengileg-
asta bók Noon, en hún er erfiðisins virði. Bókin
er að mörgu leyti dæmigert byrjendaverk og lýs-