Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 47

Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 47
Villta vestrið á íslandi tmm bls. 45 ingu, svo nokkur eftirlætis yrkisefni bandarískra bókmenntafræðinga séu nefnd. Baðstofur og bókmenntir Ekki þarf mikið hugarflug til þess að sjá samlík- ingu með höfuðskáldi þeirra engilsaxa og forn- bókmenntum íslendinga sem að vísu eru skap- aðar af mörgum meisturum, flestum nafn- lausum. í báðum tilvikum er um að ræða stærstu einstöku dýrgripina í menningararfi engilsaxa annars vegar og norrænna manna hins vegar. ísland á nítjándu öld á það einnig sammerkt með Bandaríkjunum á sama tíma að samfélagið var ekki lagskipt í sama mæli og í Evrópu og lítið bil var á milli afþreyingar og listar. Ennfremur var framboð fremur lítið af nýrri skáldritun framan af af öldinni. (Piltur og stúlka er talin fyrsta nútímaskáldsagan, útgefin 1850). Af þeim sökum var lítið annað að gera en sækja í menningarsjóði fortíðarinnar líkt og gerðist fyrir vestan haf á sama tíma. íslendingar höfðu að vísu ekki mikið af leiksýningum að segja á fyrri tíð, en þeir sóttust samt eftir sögum og upplestri og þeirri þörf svöluðu fornsögurnar vel líkt og verk Shakespeares í bjálkakofum fyrir vestan haf. Raunar má með nokkuð góðum rétti segja að fornsögurnar hafi verið sviðsettar í baðstofunum með rímunum - sagnabálkum í tugum erinda - sem voru kveðnar af kunnáttu- mönnum. Góðir upplesarar og sagnamenn fóru á milli bæja og skemmtu fólki við vinnu sína og voru eftirsóttir líkt og þjálfaðir Shakespeare-leik- arar vestra. íslendingar voru skítugir, lúsugir og fátækir, en á kvöldvökunum fengu þeir að lifa í glæstum norrænum sagnaheimi með sama hætti og leikverk Shakespeares lyftu vesturför- unum yfir eril hversdagsins. Afþreying væri þetta líklega kallað nú á tímum. Norræni sagna- arfurinn var raunar svo inngróinn í þjóðarsálina að fólk í afdölum sem á útnesjum ræddi um fornkappa eins og góðkunningja sína og orti kvæði undir dýrum bragarháttum og gömlum kenningum á milli gegninga. En það sem rak þennan bókmenntaáhuga áfram var fyrst og fremst skemmtanaþorsti og sókn I afþreyingu. Fólkið vildi heyra um svik Hall- gerðar, aflraunir Grettis, stirðlyndi Egils og fláræði Snorra goða með sama ákafa og rúmlega öld síðar var fylgst með fjölskyldulíf- inu í Dallas-þáttunum eða Friends. Ef þeirri spurningu er velt upp hvort íslensk menning hafi orðið lagskipt á nítjándu öld er líklega fátt um örugg svör. Það var þó á þeirri öld sem íslendingasögurnar voru gerðar að opinberu menningarviðmiði - líkt og verk Shakespeares vestur í Bandaríkjunum. Sumir gætu jafnvel freistast til þess að líta á árás Jónasar Hall- grímssonar á rímnaskáldin í 3. árgangi Fjölnis árið 1835 sem tilraun til þess að búa til nýja hámenningu og setja rímurnar niður sem lág- menningu. En þetta er þó varla réttmæt ályktun. Markmið Jónasar var ekki að skipa sjálfum sér né öðrum ofar alþýðunni. Þvert á móti. Ástæðan fyrir því að hann réðst á rímna- skáldin var sú að hann vildi búa til nýja alþýðu- menningu - færa hana til sama horfs og fyrir sexhundruð sumrum. Og það heppnaðist a.m.k. upp að ákveðnu marki. Á nítjándu öld átti sér stað dálítil menningarbylting á íslandi þegar íslenskir endurreisnarmenn - Fjölnissinnar, þjóðernissinnar, hvað sem þeir eru kallaðir - mótuðu nýja þjóðarímynd í mynd gömlu forn- sagnanna. Einn hluti af þessari byltingu sneri að ritstíl og málfari en annar að hreinni þjóðernis- vakningu. Það sem fyrir þeim vakti - og sést vel í kvæði Jónasar um ísland farsældafrón - var að breyta fornsagnalestrinum úr veruleikaflótta i framfarahvatningu. Þannig var sköpuð ný al- þýðumenning þar sem fornsögunum var skipað í öndvegi og ef eitthvað var fengu landsmenn meíri ást á fornsögunum þegar líða tók á öldina. Hins vegar er ekki hægt að segja hið sama um tuttug- ustu öld. Ef til vill voru það svipaðir hlutir sem gerðust í landnemabyggðum Banda- ríkjanna þegar Biblían og Shakespeare sköpuðu eina engilsaxneska menningar- heild þar vestra, en það er önnur saga. Ef til var það á þessum vígstöðvum sem sjálfstæð- isbarátta þjóðarinnar var raunverulega háð en á hitt verður þó að líta að stór partur af þessari menningarpólitík var ekki meðvitaður. Lands- menn höfðu einnig um langan aldur drukkið í sig sjálfstraust úr íslendingasögunum og þóttust þess fullvissir að hvaða vaðmálsklæddur sveita- maður sem væri jafnaðist á við strokna borgara eða aðalsmenn úti í heimi. Það var síðan þessi drýldni landsmanna - sem útlendingum finnst annaðhvort sjarmerandi eða hreint og beint óþolandi - sem varð hornsteinninn að fullveldi Íslendínga sem vér þekkjum nú. Enginn þurfti að skýra það út fyrir landsmönnum hvað full- veldi hefði í för með sér, því fólk hafði lesið fjölda bóka frá tfmum þjóðveldis. Enginn þurfti heldur að halda langa málfræðifyrirlestra yfir íslenskri alþýðu um endurreisn íslenskunnar, því málfar Snorra Sturlusonar var henni enn tamt á tungu þótt menntamenn og embættismenn töl-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.