Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 59

Tímarit Máls og menningar - 01.09.2003, Blaðsíða 59
Völuspá og Hringadróttinssaga tmm bls. 57 spillir fyrir þeim eins og sagt er frá í ýmsum Eddukvæðum. Gollum vill hafa hringinn út af fyrir sig og er með eða á móti óvinum Saurons, aðeins til að komast yfir dýrgripinn. En þar sem Ragnarök eru yfirvofandi væri ef til vill gott að hvíla sig smástund undir laufskrúði yndislegs trés ... Heimstré: Yggdrasill og Telperion Bæði Völuspá og Hringadróttinssaga fjalla mikið um tré og hlutverk þeirra í goðafræðinni. Askur Yggdrasils er mjög sérstakt tré sem nefnt er í öllum þremur hlutum Völuspár þar sem hann er kallaður: „mjötviður mær" (2. v.), „helgur baðmur" (27. v.) og „heilagttré" (19. v.). Askur Yggdrasils vex í miðju heimsins og ennfremur tengist hann örlögunum því að undir einni rót trésins er Urðarbrunnur þar sem örlaganornirn- ar búa (19. v.). í Gylfaginningu segir Snorri: „Askurinn er allra trjáa mestur og bestur" (15. k.) og hann er líka talinn vera „höfuðstaðurinn eða helgistaður goðanna" (15. k.). Allt þetta sýnir greinilega og óvéfengjanlega að tréð var miðpunktur heimsmyndar norrænar goðafræði og ákaflega áberandi. Askurinn tengdi bæði rúm og tíma, því greinar hans og rætur dreifðust um allan heim, og örlaganornirnar táknuðu fortíð, nútíð og framtíð. Á svipaðan hátt marka tvö tré miðjuna í goða- fræði Tolkiens og þeim tengist öll saga Mið- garðs. Telperion og Laurelin eru tvö Ijóstré í Val- inor (Valalandi). Úr Ijósi þeirra eru máni og sól sköpuð. Ljósið úr trjánum er líka fólgið í hringn- um sem Féanor býr til og er orsök mestu átaka Miðgarðs, þar með talins hringastríðsins sem fjallað er um í Hringadróttinssögu. Af Telperion fellur silfruð dögg: „The one had leaves of dark green that beneath were a shining silver, and from each of his countless flowers a dew of sil- ver light was ever falling."21 Þannig kallar Telperion aftur á mynd Yggdrasils úr Snorra- Eddw. „Sú dögg er þaðan af fellur á jörðina, það kalla menn hunangfall, og þar af fæðast býflug- ur" (16. k.) og líka Völuspá: „Þaðan koma döggvar / þær er i dali falla." (19. v.). Trén tvö eru felld en Galathilion - eftirlíking Telperions er skapað og verður „fortré" trésins Númenors og seinna Gondors. Þannig leikur Telperion hlut- verk í Hringadróttinssögu, \ hring Saurons og álfa, og líka á tákrænan hátt í hinu unga tré sem Gandálfur finnur fyrir Aragorn og Gondor. Líkindin milli trjánna felast í því að í báðum til- vikum er tréð myndhverfing fyrir heiminn og tengist öllu því mikilvæga sem gerist í veröld- inni. Það er tákn samruna heimsins; jarðar og vatns, lífs, frjósemi, ódauðleika, endurnýjunar, kunnáttu og margs fleira.22 Samt eru örlög goð- sagnatrjánna frekar ólík. Við vitum að í Silmarillion eru heimstrén felld en samt endur- holdgast þau í trjám Gondors. Askur Yggdrasils skelfur, stynur og brennur loksins í Ragnarök- um: Ymur ið aldna tré en jötunn losnar, skelfur Yggdrasils askur standandi (46). Ekkert er sagt um afkomendur Yggdrasils í Völuspá. Gæti þetta kannski verið goðsöguleg útskýring á trjáleysinu á íslandi? Ragnarök og álfarökkur Ragnarök, sem verið hafa yfirvofandi frá fyrsta hluta þessarar umræðu, hafa gert vart við sig í köflunum um álfa, skrímsli og loks um trén. Að- alatriði Ragnaraka er bardaginn ógurlegi og al- heimsafleiðingarnar sem fylgja í kjölfar hans. Það sem gerist í Ragnarökum er kannski best að bera saman við stríðið gegn Melkor í Silmarilllon þegar miklar breytingar hafa átt sér stað í veröldinni. En það er líka hægt að finna nokkrar athyglisverðar líkingar milli Ragnaraka og hringastríðsins. Eins og áður var nefnt orsak- ar uppnámið í heiminum það að frumöflin losna úr læðingi. Fyrir utan það sem „leikarar" á svið- inu gera breytist sviðsmyndin talsvert. Vöiuspá sýnir áhrifamiklar myndir eyðileggingar og yfir- vofandi heimsendis. Ein af mest niðurdrepandi myndum Ragnaraka er sú af sólarleysi: „sól tér sortna" (55. v.) og stjörnurnar hverfa. Þannig kemur myrkur, botnlaus dimma sem bendir til trúlauss dauða. f túlkun Sigurðar Nordals teng- ist þessi mynd eldgosi.23 Eldgos eða eldfjall tengist Miðgarði Tolkiens þar sem Mount Doom er í Mordor. Ennfremur kemur mynd af sólarleysi upp þegar myrkrið skellur á fyrir Hringastríðið og það víkur ekki fyrr en hring Saurons er kastað í logandi gíg - Mount Doom. f Völuspá boðar endir nýja byrjun. Völvan get- ur séð nýja veröld, vonarheim sem rís upp úr hafinu og þar dafnar allt. Héimurinn hverfur ekki á svipaðan hátt í Hringadróttinssögu. Þar birtist endirinn á myndrænan hátt; tími álfanna rennur út, álfarökkur skellur á. Flestir sem taka þátt í stríðinu verða að fara frá Miðgarði þar sem ný öld byrjar. Nýtt tré vex í Gondor, álfarnir fara og öld manna hefst. Óhjákvæmilegt er að spyrja: af hverju verða Ragnarök og álfarökkur? í sambandi við Ragna- rök eru venjulega gefin tvö svör: Ragnarök eru annaðhvort refsing eða örlög. Fyrri skýringin fel- ur í sér að heimurinn sé „sýktur orðinn, fyrir ógæfu goðanna"24 og að Ragnarök séu refsing fyrir svikið loforð og fleira sem sagt er frá í Völu- spá. Ursula Dronke tekur allt þetta saman í ör- stuttu máli og kallar það: „the comedy of err- ors".25 Síðari túlkunin gerir ráð fyrir að tími goð- anna renni út. Með endalokum goðanna og ver- aldar þeirra á sér stað hreinsun og fyrir bragðið rís upp ný veröld. f Hringadróttinssögu er síðar- nefnda skýringin sannfærandi - tími álfanna í Miðgarði rennur út. Þetta.er ítrekað minni í
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.