Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Síða 88

Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Síða 88
ÁRNI BERGMANN Á valdadögum Khrúsjovs á sjötta áratugnum batnaði hagur manna í Sovétríkjunum verulega, bæði að því er varðar almenn lífskjör og svo vegna minnkandi ótta við leynilögreglu, en um leið hverfur hin heita og einlæga Sovéttrú á Vesturlöndum. Það gerðist ekki aðeins vegna þess áfalls sem hún varð íyrir þegar arftaki Stalíns á aðalritarastól Kommún- istaflokksins rekur í frægri „leyniræðu“ margskonar glæpi leiðtogans mikla. Tvennt gerist í senn: menntamenn eru ekki jafn vantrúaðir og þeir voru á kreppuáratugnum á kapítalisma og lýðræði heima hjá sér og um leið hefur sovétrússneskur hvunndagsleiki færst nær. í heimi aukinna samskipta þekkja menn hann betur en áður. Það skipti þá ekki höfuðmáli hve ólíkur eða líkur vestrænum samfé- lögum hann reyndist vera. Mestu varðaði, að hann var ekki lengur spennandi, ekki fullur fyrirheita. Allur vindur var úr þeirri hugmynd að í Sovétríkjunum væri allt nýtt. Þekking tók við af óskhyggju, gloppótt að sönnu en mun raunsæislegri en áður. Hin pólitíska óskhyggja eða útóp- ismi, flutti annað, í nýtt Langtburtistan. Sumir fóru með trúarþörf sína til Kína á dögum menningarbyltingar eða þá til Kúbu eða eitthvað þangað í Þriðja heiminum sem menn sáu mjóan mikils vísi. Afstaða manna til Sovétríkjanna varð ekki það hita- og tilfinningamál sem verið hafði. Hún tók í litlum mæli mið af trúarþörf, en þeim mun meir af alls- konar praktískum sjónarmiðum: vildu menn eiga í Sovétríkjunum afl sem gæti hamlað gegn miklu veldi Bandaríkjanna? Eða þurftu þeir á þeim að halda í arðsömum viðskiptum? Afstaða vinstrigáfumanna var einatt tvíbent: þeir litu ekki á Sovétríkin sem stóran vonargjafa, þeir gagnrýndu mannréttindabrot og ritskoðun, samt töldu þeir margir að þau hefðu enn vissu gagnlegu hlutverki að gegna í heimstaflinu.22 Úr sögu Staðleysunnar Afstaða vestrænna gáfumanna til Rússlands er merkilegur kafli í sögu Staðleysunnar, Útópíunnar. Staðleysa er land þar sem draumar gáfu- manna um skynsamlegt og réttlátt þjóðfélag hafa ræst - eða þá staður þar sem allt hefur farið á versta veg (dystópía). Staðleysunni er stundum komið fyrir í gullaldarfortíð, stundum á fjarlægri eyju úti í veraldar- sjónum, stundum úti í geimnum eða þá í fjarlægri framtíð. En þeir sem velta fyrir sér möguleikum og háska í þróun samfélaga hafa líka á hverjum tíma viljað finna Staðleysunni stað í eigin samtíð. Þeir leita sér lands eins og Rússlands, sem er hæfilega lítið þekkt til að þar sé gott svig- rúm fyrir ímyndunaraflið, sem velur sér síðan eitthvað jákvætt til að spila úr. Allt í anda þeirrar þarfar, sem lagt var upp með: að telja sig vita að ein- 86 TMM 2004 • 3
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.