Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Side 21

Ármann Jakobsson
Veiðimaður, spjátrungur
og innlifun
Sjón og sögulega skáldsagan
Kápan
Skáldsaga Sjóns, Skugga-Baldur (2003), ber undirtitilinn þjóðsaga. Eig-
inlega er það stríðni því að auðvitað er módernísk skáldsaga eðlisólík
höfundarlausum og síbreytilegum sögum sem lifa áratugum ef ekki
öldum saman í munnmælum. í þessu felst þó mikilvæg vísbending til
lesenda: sagan sækir afl sitt í íslenskan þjóðsagnaheim og það á marg-
faldan hátt því að höfundurinn hefur ekki aðeins yfirborðskenndan
áhuga á efni sagnanna heldur tekst hann á við forsendur þeirra og hug-
arheim með sínu eigin lagi. Sjón hefur raunar oftsinnis áður glímt við
þann heim og leiðir hans legið vítt og breitt því að fátt er alþjóðlegra
en þjóðsögur þó að nafn þeirra geti valdið misskilningi á öld þjóðríkja.
Skyldleikinn við þjóðsögurnar hefur þó sjaldan verið jafn beinn og í
þessu tilviki því að Skugga-Baldur gerist mestmegnis á íslandi árið 1883,
en fundum tveggja aðalpersónanna ber reyndar saman fimmtán árum
fyrr, ekki fjarri heimili Jóns Árnasonar þjóðsagnasafnara sem þá hafði
nýlega gefið út safnið íslenzkar þjóðsögur og ævintýri (1862).
Þó má ekki láta undirtitilinn ráða of miklu um skilning á sögunni.
Viðfangsefni hennar er ekki aðeins þjóðsagnalegt, heldur varpar til-
brigðið við þjóðsöguna ljósi á þverstæður hinnar rómantísku 19. aldar
sem Sjón - vissulega að sið þjóðsagna - dregur upp í einföldum og
skýrum dráttum, í sögu sem er einföld að ytra byrði en rúmar þeim
mun meiri víddir innra með sér. Það eru fleiri vísbendingar um inntak
sögunnar utan á henni því að kápumyndin er falleg og svolítið róman-
tísk teikning eftir Benedikt Gröndal sem kemur lesendum í samband
við tíðaranda 19. aldar og skapar náttúrustemmingu sem er með öllu
laus við óhugnað og þar með andstæð þeirri hlið náttúrunnar sem vís-
að er til í heiti bókarinnar. Hér takast sumsé á tvær 19. aldar leiðir til
að skynja, elska og glíma við náttúruna, strax á forsíðunni. Sömu pólar
TMM 2005 • 3
19