Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Page 27

Veiðimaður, spjátrungur og innlifun
hinn eiginlegi skuggabaldur sé ekki dýrið heldur maðurinn. Þó að hann
kalli tóuna varg eða rándýr þá er það hann sem herjar á náttúruna og á
þar ekki heima, nema að hann finni dýrið í sér. Þannig að kannski eru
það farsæl endalok fyrir Baldur Skuggason að breytast í tóu.
Óvelkomin um borð
Þegar hlé verður á sögunni um séra Baldur og tóuna er sagt frá Friðriki
grasafræðingi og skjólstæðingi hans, Hafdísi eða Öbbu sem er á máli
sögunnar „vangefið barn af asíatískum meiði“ (bls. 69). Þegar hér er
komið sögu er Abba látin og Friðrik grefur hana í trjálundinum sem
sveitungum hans fannst svo hjákátlegur. Við þekkjum hér aftur átök
tveggja tíma þar sem Friðrik er annar póllinn en séra Baldur og flestöll
sóknarbörn hans hinn. Að mörgu leyti eru andstæðurnar afturhald og
nútími þó að eins og annað í sögunni sé það ekki alveg svo einfalt. Þrátt
fyrir lærdóm prestsins finnst grasafræðingnum hann vera „ægilegur
stupidus" (bls. 119) en þó er það hann sem hefur völdin í samfélaginu,
ekki Friðrik B. Friðjónsson.
í sókninni hefur lengi verið agaleysi og gamli presturinn orðið að
þola búkhljóð, framíköll og áflog í kirkjunni. Séra Baldur Skuggason
kemur hins vegar á aga með því að fara með óróaseggi bak við kirkju
og berja þá. Þannig kemur regla í stað óreglunnar en vandinn er sá að í
reglunni er ekkert pláss fyrir Öbbu. Séra Baldur bannar henni aðgang að
kirkjunni sem jafngildir aðgangi að mannfélaginu og helstu viðburðum
þess í sveitasamfélaginu. Prestur tekur á sig krók þegar hann sér „fávit-
ann“ — en í sögulok kemur í ljós að það stafar af vondri samvisku hans
gagnvart eigin dóttur sem Baldur hefur selt fyrir framhlaðning og högl.
Hann er harðneskjulegur maður sem sendir „hálvitann sinn“ að sækja
„kvenmannsná" án þess að segja honum að hér sé á ferð hans eigin heit-
kona. „Hálvitinn“ talar upp úr prestinum; slíkt er kennivald hans yfir
sveitinni þar sem Grasa-Friðrik er hálfgerður útlagi. Nöturlegt orðalag
prestsins minnir svolítið á þá nöturlegu náttúru sem hann ferðast um í
en Friðrik finnst talsmátinn ljótur og leiðinlegur og er í uppreisn gegn
þessu kaldranalega íslenska sveitamannahugarfari sem finnst fátt hlægi-
legra en skógurinn hans litli.
Enginn ver Öbbu þegar hún er gerð útlæg úr kirkjunni. En þannig er
staða hennar fólks í samfélaginu. Mongólsku börnunum hans Downs
er fyrirkomið við fæðingu á íslandi en þá sjaldan að þau lifa af eru þau
öllum til ama og heimilisfólkinu finnst skömm að deila baðstofu með
vanskapnaði. Auðvelt er að fordæma þessa tíma úr fjarska en kannski
TMM 2005 • 3
25