Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Síða 32

Jón Karl Helgason
Smith College í Massachusetts í Bandaríkjunum. Hún brosti varfærnis-
lega um leið og hún sagði einkennandi fyrir trúarlíf okkar íslendinga að
síðasti kaþólski biskupinn hefði verið tekinn af lífi ásamt sonum sínum.
Ekki veit ég hvaða augum hún hefði litið vitnisburð Guðbrands Jóns-
sonar sem leyndist í umslaginu en þar viðurkenndi hann að hafa grafið
upp bein þriggja manna við kirkjuna á Hólum í Hjaltadal sumarið 1918
og haft á brott með sér. Þóttist hann sannfærður um að þetta væru lík-
amsleifar Jóns biskups og sona hans. Guðbrandur var sjálfur sonur Jóns
Þorkelssonar þjóðskjalavarðar og fyrri konu hans, Karólínu Jónsdóttur.
Hann fæddist í Kaupmannahöfn 1888, nam við Lærða skólann í Reykja-
vík og ýmsar kaþólskar menntastofnanir og háskóla erlendis og lagði
stund á forn kirkjuleg fræði. Framan af ævinni tók hann að sér margvís-
leg störf, svo sem blaðamennsku, ritstjórn og þýðingar, á tímabili vann
hann við afskriftir handrita í Danmörku og um skeið var hann njósnari
hjá þýska utanríkisráðuneytinu, en þegar hann heimsótti Hóla í Hjalta-
dal var hann að vinna að bók um dómkirkjuna á staðnum.2 Ferðin var
að hans sögn gerð í þeim eina tilgangi að finna grunninn að kirkjubygg-
ingunni sem Pétur biskup Nikulásson byggði 1395.3 Ýmislegt bendir
þó til að fleira hafi búið að baki. Eins og fram kemur í bók Guðbrands
um Hóladómkirkju voru Jón Arason og synir hans urðaðir í Skálholti
daginn eftir að þeir höfðu verið hálshöggnir. Um sumarmál 1551 voru
þeir síðan fluttir á kviktrjám til Hólastaðar en þar voru þeir „grafnir að
messu á miðju kirkjugólfi yfirfrá kapellu", hefur Guðbrandur eftir Birni
Jónssyni á Skarðsá. Hann vitnar einnig til Hólalýsingar Árna Magnús-
sonar þar sem segir að leg feðganna séu „undir kirkjuþrepskildinum og
hálf í stöplinum. Þá þeir voru grafnir, voru þau innan kirkju, sem síðan
minkuð er að framanverðu.“4 Vafalaust hafði Guðbrandur kynnt sér
þessar heimildir þegar hann lagði af stað norður í júlímánuði 1918. í
viðtali sem birtist við hann í Vísi skömmu síðar getur hann gamalla rita
sem greini frá því hvar í gömlu kirkjunni Jón biskup og synir hans hafi
verið grafnir en rannsókn sín hafi meðal annars beinst að þeim stað.
„Á IV2 álnar dýpi,“ segir Guðbrandur, „kom eg ofan á leifar af beinum
þriggja manna og var lausleg grjóthleðsla yfir. Maðurinn í miðið virtist
vera roskinn og er beinabyggingin stórgerð; var af honum höfuðskel,
partur af handlegg og mikið af öðrum fæti. Beinin sem í bili eru geymd í
Þjóðmenjasafninu, voru þangað flutt með leyfi kirkjumálastjórnarinnar
og er eg nú að rannsaka þau þar og láta læknir rannsaka þau. Fyrri en
þeirri rannsókn er lokið get eg ekkert fullyrt um, hvort hér séu bein Jóns
biskups og þeirra feðga, en það er mér óhætt að segja, að líkurnar fyrir
því eru töluvert miklar, meðal annars af því að engin fundust þar önnur
30
TMM 2005 • 3