Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Side 36

Jón Karl Helgason
ir af þessu tagi eru Westminster Abbey í London og Panþeonhofið í
París. Guðbrandur Jónsson var kunnugur báðum þessum stöðum og
fjallaði eftirminnilega um þá í greininni „Innan um grafir dauðra" í sam-
nefndu greinasafni árið 1938. Hann ræddi þá jafnframt um gagnsemi
þess að komast í snertingu við gripi úr eigu þjóðþekktra einstaklinga og
tók dæmi af hatti Napóleons sem hann hafði séð í Hötel des Invalides í
París og kjólfötum Jóns Sigurðssonar sem lengi voru höfð til sýnis í
Alþingishúsinu í Reykjavík. í báðum tilvikum færði fatnaðurinn Guð-
brand enn nær þessum mönnum en vandaðar ævisögur höfðu gert. Best
af öllu, segir Guðbrandur síðan, „er þó beina sambandið við mennina
sjálfa, þar sem þeir eru geymdir til þess að samlagast moldinni, sem þeir
eru komnir af. Ekkert skapar eins lifandi samband við þá einsog leiði
þeirra, og að ganga þangað og geta lagt höndina á grænan grassvörðinn
og fundið hjarta fortíðarinnar bærast í skauti jarðarinnar. Þegar maður
hefur gert það, veit maður með vissu reynslunnar, að þetta fólk var alt
til, og þá getur maður með krafti hugarins vakið það upp, til lífs aftur
hið innra með sér sjálfum.“14 Þetta gat reyndar verið erfiðleikum bundið
ef grafir manna voru týndar, illa merktar eða utan seilingar, eins og
raunin var með Jónas Hallgrímsson. Sama ár og greinasafn Guðbrands
kom út hvatti formaður Stúdentafélags Reykjavíkur til þess í blaðagrein
að bein Jónasar yrðu flutt til Islands eða minnisvarði reistur á leiði hans
í Kaupmannahöfn. Ári síðar hafði hann forgöngu um að íslendingar
tryggðu sér umráðarétt yfir grafreit skáldsins ytra. Andlát Einars Bene-
diktssonar og deilur vandafólks um útför hans urðu svo til þess að ríkis-
stjórnin samþykkti í snatri tillögu Jónasar Jónssonar frá Hriflu og Þing-
vallanefndar um þjóðargrafreit á Þingvöllum og var Einar jarðsettur þar
fyrstur manna árið 1940. Nokkru síðar flutti Jónas frá Hriflu lagafrum-
varp um grafreitinn og vísaði meðal annars til fordæmisins í Westminst-
er Abbey, þar sem mörg ensk skáld hvíla saman í einni hliðarálmunni.
Við sama tækifæri mæltist hann til þess að nafni sinn Hallgrímsson yrði
fluttur heim frá Danmörku og settur við hlið Einars á Þingvöllum.15
Lýðveldisárið 1944 skaut Jón Arason líka upp kollinum í skjölum
íslenskra ráðamanna þegar Sigurgeir Sigurðsson biskup skrifaði Matt-
híasi Þórðarsyni þjóðminjaverði bréf til að fá staðfest að bein Jóns hefðu
verið grafin upp úr Hólakirkjugarði og flutt til Reykjavíkur. Biskup
hafði heyrt kviksögur þessa efnis, hringt í prófastinn í Skagafirði og
hann benti á Matthías. Biskup vonar „fastlega, að hér sé aðeins um mark-
lausar sögusagnir að ræða“, en telur sig þó ekki geta leitt þær með öllu
hjá sér og vill vita hið sanna í málinu.16 í svari sínu sór þjóðminjavörður
af sér alla ábyrgð, kvaðst hafa verið erlendis sumarið 1918 en staðgengill
34
TMM 2005 • 3