Tímarit Máls og menningar - 01.09.2005, Side 53

Einum bent en öðrum kennt umr
Forskriftarstílfræði er í sjálfri sér hvorki góð né vond. íhaldssemi í
málfari er í eðli sínu sama marki brennd. Hún er stefna sem hefur bæði
kosti og galla. Það er væntanlega gott að varðveita mikilvægar dyggðir
en slæmt að halda í ósiði. Frávik frá svokölluðu „réttu máli“ geta hins
vegar haft forvitnilegt stílgildi eins og Þorleifur bendir líka á í íslenskri
stílfræði en það er ekki viðfangsefni þessarar greinar. Ætlunin er að
ræða fyrst og fremst um fyrirmæli sem mönnum eru gefin til þess að
útskýra hvernig rita skuli á íslenskri tungu.
Skalli
í ritgerð sinni býr Þórbergur til og kynnir fjórar dauðasyndir sem hafa
síðan orðið neikvæð viðmið, notuð óspart og gagnrýnislaust, en ég
leyfi mér að minna á þá gullvægu reglu að það má alltaf gagnrýna þá
sem ekki má gagnrýna. Þetta stílbragð heitir raunar þverstæða, það er
yfirlýsing sem kemur á óvart, virðist ósönn en stenst á eigin forsendum
við nánari athugun.
Stílhugtakið sem Þórbergur kynnir fyrst til sögunnar kallast skalli.
Myndmálið er augljóst. Á sköllótt fólk vantar hárið sem æskilegt er
talið að prýði höfuðið.6 Þórbergur kallar það skalla í texta þegar eitt-
hvað vantar í ritsmíðina sem lesandi telur sig þurfa að vita en um hvaða
lesanda er hann að tala? Hvenær vantar eitthvað inn í textann sem við
erum að skrifa? Hvenær er hann ekki nógu skýr? Er til einhver regla
sem segir okkur hvenær við höfum skýrt það nægilega vel sem við erum
að fjalla um? Þórbergur telur það skalla í lýsingu Þórleifs á verbúðum
í Skáladal að ekki skuli minnst á stærð búðanna, birtugjafa, dyr og
dyraumbúnað, búðagólf, rúmstæði og rúmfatnað eða geymslu sjóklæða
þegar legið var í landi. fhugandi er aftur á móti hvort þetta dæmi Þór-
bergs felur ekki sjálft í sér myndarlegan skalla vegna þess að ekki er sagt
orð um það hvaða upplýsingar Þórleifur gefur um verbúðirnar í Skála-
dal. Þegar litið er í bók Þórleifs þá er þessum verbúðum lýst í 13 línum
og sú lýsing held ég að geri hvaða meðallesanda sem er vel kleift að lifa
sig inn í aðbúð þessara sjómanna. Þórleifur segir í bók sinni:
Verbúðir í Skáladal voru ekki reisulegar byggingar fram á seinasta fjórðung ald-
arinnar. Flestar voru þær byggðar ofan fjörunnar við rætur bakkanna. Veggir
og gaflar voru hlaðnir úr torfi og grjóti og reft fyrir. Ekkert loft var í búðunum
og veggir óþiljaðir. Rúmum var komið fyrir meðfram veggjum, og varð gangur-
inn mjór milli þeirra. Tveir voru um hvert rúm, og settu þeir matarílát sín við
rúmstokkinn. Ekkert eldstæði var í búðunum, og engin fanggæzla var til mat-
artilbúnings og þjónustubragða. Sjálfir hirtu sjómenn föt sín og suðu sér mat á
TMM 2005 • 3
51