Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Qupperneq 88

Útdráttur
Tilgangur: unglingsárin eru tími mikilla breytinga og áhættuhegðun
algeng. Tilgangur þessarar rannsóknar var að forprófa nýtt klínískt
skimunartæki sem nefnist hEiLung og ætlað er að meta heilbrigði
unglinga í framhaldsskólum, bæði verndandi þætti og áhættuþætti/
áhættuhegðun og að skoða hagnýtt gildi þess.
Aðferð: gerð var forprófun á hEiLung og tekin þrjú viðtöl við
skólahjúkrunarfræðing um notkun tækisins. Skólahjúkrunarfræð -
ingur í einum framhaldsskóla í reykjavík safnaði gögnum. Stuðst var
við tilgangsúrtak og voru þátttakendur þeir nemendur sem leituðu
til skólahjúkrunarfræðings til heilsueflingar vorið 2016. gerð var
þáttagreining, fylgniútreikningar og tilgátuprófanir. Viðtöl við skóla-
hjúkrunarfræðinginn voru skráð og greind eftir fyrirframákveðnum
efnisþáttum.
Niðurstöður: Þátttakendur voru 68 nemendur á aldrinum 15–20 ára;
meðalaldur 17,9 ár, 76% voru stúlkur og 24% piltar. Þáttagreining
leiddi í ljós tvo þætti: sjálfsmynd og sjálfstrú, en ekki reyndist unnt
að þáttagreina áhættuþætti/áhættuhegðun. innra samræmi þátta-
greiningarinnar reyndist vera yfir α=0,8 fyrir báða þættina. fylgni
var á milli þáttanna sjálfsmyndar og sjálfstrúar en ekki á milli vernd-
andi þátta og áhættuþátta/áhættuhegðunar. niðurstöður renna
stoðum undir hugsmíðaréttmæti verndandi þátta. Viðtöl við skóla-
hjúkrunarfræðing gáfu til kynna að skimunartækið væri auðvelt í
notkun og að það gæfi heildrænni mynd af heilbrigði unglingsins en
hefðbundin viðtöl.
Ályktanir: forprófunin gefur góðar vísbendingar um áreiðanleika
og hugsmíðaréttmæti skimunartækisins hvað varðar verndandi þætti
en þörf er á því að prófa það áfram og leggja fyrir stærra úrtak til að
skoða betur áhættuþætti og áhættuhegðun. Skimunartækið er auð -
velt í notkun og gefur heildræna mynd af heilbrigði unglingsins.
Lykilorð: unglingar, heilsa unglinga, verndandi þættir, áhættuþættir,
áhættuhegðun, skimunartæki.
Inngangur
unglingsárin eru tími mikilla breytinga á líkamlegum, félags-
legum og sálrænum þroska (Salerno o.fl., 2012). Þar tekst ung-
lingurinn á við ný viðfangsefni, prófar nýja hluti og eykur
þekkingu sína á heiminum (Leather, 2009). Við það getur lífs-
stíll og heilsutengd hegðun hans breyst, þar með talin áhættu-
hegðun (Brassai o.fl., 2011). Þegar unglingar útskrifast úr
grunnskóla og hefja nám í framhaldsskóla verða ákveðin þátta-
skil. námið verður meira krefjandi og áhættuhegðun eykst en
sýnt hefur verið fram á að áfengisneysla eykst mjög meðal
fyrsta árs nema í framhaldsskólum á Íslandi (rannsóknir og
greining, 2014). Þessar fjölbreyttu og hröðu breytingar geta
aukið varnarleysi unglinga (Deković, 1999) og því er mikilvægt
að skólahjúkrunarfræðingar skimi eftir þáttum sem skipta
heilbrigði þeirra máli.
Til að efla heilbrigði unglinga þarf að efla verndandi þætti
í lífi þeirra og sporna gegn áhættuþáttum sem geta ýtt undir
áhættuhegðun og stuðla þannig að seiglu. Seigla (e. resilience)
á við um það ferli þar sem einstaklingur vinnur sig á jákvæðan
hátt í gegnum neikvæð áhrif áhættuþátta (ahern, 2006; fergus
og Zimmerman, 2005) og sameinar hugtakið því verndandi
þætti (e. protective factors) og áhættuþætti (e. risk factors) í
lífi unglinga. Líkan rew og horner (2003) um seiglu ung-
menna, Youth resilience framework, leggur áherslu á hvernig
verndandi þættir og áhættuþættir, hjá ungmennunum sjálfum
og í samfélaginu, hafa áhrif á þroska þeirra. Dæmi um vernd-
andi þætti eru sterk sjálfsmynd (e. self-concept), mikil sjálfstrú
(e. self-efficacy), gott gengi í skóla og andlegt og líkamlegt heil-
brigði (Sigrún aðalbjarnardóttir, 2016). Áhættuþættir eru
meðal annars lélegt gengi í skóla, andleg vanlíðan og veik sjálfs -
mynd (Sigrún aðalbjarnardóttir, 2016).
Sjálfsmynd og sjálfstrú eru hugtök sem iðulega er horft á
saman en há fylgni á milli þeirra bendir til þess að hugtökin
séu angar af sömu hugsmíðinni (e. construct) (judge o.fl., 2003).
88 tímarit hjúkrunarfræðinga • 3. tbl. 95. árg. 2019
arna garðarsdóttir, heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins
Brynja Örlygsdóttir, háskóla Íslands
guðný Bergþóra Tryggvadóttir, háskóla Íslands
Sóley S. Bender, háskóla Íslands
Heilbrigði unglinga í framhaldsskólum:
Forprófun á klíníska skimunartækinu HEILUNG
Nýjungar: hEiLung mælir bæði verndandi þætti og áhættu -
þætti/áhættuhegðun.
Hagnýting: hEiLung er áreiðanlegt og réttmætt varðandi
verndandi þætti.
Þekking: hEiLung gefur heildrænar upplýsingar.
Áhrif á störf hjúkrunarfræðinga: hEiLung er auðvelt í
notkun.
Hvers vegna ættir þú að lesa þessa grein?