Náttúrufræðingurinn - 2019, Qupperneq 8

Náttúrufræðingurinn
80
Notar fyrirtækið Isteka blóðið við fram-
leiðslu frjósemislyfs fyrir svín og sauðfé.
Þar sem slík stóð er að finna eru á stöku
stað höfð saman nokkrir stóðhestar,
hryssur og afkvæmi í stórum girðingum
og hafa verið þar í mörg ár. Þar ver hver
stóðhestur sinn fjölskylduhóp gagnvart
hinum stóðhestunum og náttúrulegt
félagskerfi myndast (1. og 2. mynd).8,9
Þetta fyrirkomulag er þó óvenjulegt.
Oftast eru ákveðnir stóðhestar settir
með hryssum sem þeim er ætlað að fylja
það árið.
Yfirleitt eru 10–30 folaldshryssur
settar í girðingu með einum stóðhesti á
svokölluðum gangtímabilum á sumrin.
Hryssurnar eru langoftast kastaðar og
folöldin orðin að minnsta kosti nokkurra
daga gömul, en stundum eru þær komnar
að því að kasta. Folöldin eru með hryss-
unum í hólfinu en engin trippi eru í slíkum
hópum. Víða erlendis er mun algengara
að hryssa sé leidd til stóðhests (e. hand
breeding) eða frjóvguð með aðkomnu
sæði. Þær aðferðir tíðkast í einhverjum
mæli hér á landi, einkum fyrst á vorin.
Munurinn á hópum í stóðhesta-
girðingu og fjölskylduhópum villtra
hesta er fyrst og fremst stöðugleikinn.
Þegar hryssur eru settar með stóðhesti
tímabundið til að fyljast koma hryss-
urnar úr ýmsum áttum og þekkjast ekki.
Slíkir hópar teljast því hafa lítinn stöð-
ugleika (sjá síðar).
Hrossaeigendur halda hópa sem
eru samsettir á ýmsan hátt og oft ólíkir
hinu náttúrulega kerfi. Hér á landi eru
stærstu hóparnir norðanlands. Þar
eru hryssur reknar á fjall yfir sum-
arið og fram á haust ásamt folöldum
og trippum, og stundum geldingum.
Hross notuð til reiðar eru oft saman í
hópum og eru í þeim einungis hryssur
og geldingar. Trippin eru ýmist haldin
sér eða höfð með eldri hrossum.
Stundum eru folaldshryssur í sérhópum
með ungum afkvæmum sínum, og líka
þekkist að trippi og geldingar séu með
folaldsmerunum. Ógeltir ungfolar eru
hafðir saman og stundum eru með þeim
eldri geldingar eða eldri stóðhestur,
einn eða fleiri.
Góð samskipti eru grundvallarat-
riði hjá félagslyndum dýrategundum
þar sem einstaklingarnir finna sinn
sess í samfélaginu og mynda tengsl.
Það er hagur allra og hefur mikið
aðlögunargildi að halda ró í hópnum.
Búast má við að náttúrulegt val hafi ýtt
undir þróun hegðunar sem lágmarkar
kostnaðinn við að vera saman í hópi.10
Kostnaður vegna samkeppni kemur
meðal annars fram í átökum (3. mynd)
og slysahættu.
Sumir félagslyndir grasbítar, einkum
klauf- og hófdýr, sýna mikla samheldni
við að verjast rándýrum, bæði beint og
óbeint, þá með því að vara við hættu.
Meðal sumra tegunda þekkist það t.d. að
kvendýr fá aðstoð við að verja afkvæmi
sitt frá öðrum úr hópnum.10 Slík hegðun
er vel þekkt meðal hrossa.
Meðal hesta myndast virðingarröð,
líkt og algengt er hjá félagslyndum
tegundum. Slíkt fyrirkomulag er talið
lágmarka átök.3 Einstaklingar sem
þekkja sína stöðu þurfa ekki alltaf að
vera að metast við aðra innan hópsins,
2. mynd. Stóðhesturinn í fjölskylduhópi T (sjá 1. töflu) að fylja hryssu í stóðinu sínu. Folöld fylgjast með. – The stallion in group T in Sel, Land-
eyjar, copulating with one of his mares. The foals observe with interest. Ljósm./Photo: Hrefna Sigurjónsdóttir 2007, Sel, A-Landeyjar, S-Iceland.