Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 79

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
151
Rauðburi, Sphagnum warnstorfii. Ljósm. Tomas Hallingbäck.
mosarannsóknir og fengist við greiningu
á íslenskum mosum. Hann felst ekki síst
í því að hér er að finna góða yfirlitslykla
og greiningarlykla til tegunda á einum
stað. Greiningarlyklarnir eru unnir upp
úr viðameiri lyklum (sennilega af nor-
rænum uppruna), en lagaðir að íslensku
mosaflórunni. Smámyndirnar í spássíu
sem vísað er til úr greiningarlyklunum
til skýringar á þeim einkennum sem um
ræðir eru sérlega gagnlegar.
Bergþór Jóhannsson, mosafræðingur
við Náttúrufræðistofnun Íslands, tók að
helga sig kerfisbundnum rannsóknum á
íslensku mosaflórunni í byrjun sjöunda
áratugar síðustu aldar og stefndi að því
að setja rannsóknir sínar saman í mosa-
flóru fyrir Ísland. Til þess entist honum
ekki aldur, en hann lauk við að lýsa
öllum fundnum tegundum ítarlega og
gefa þeim íslensk nöfn, og hafa þær verið
birtar ásamt útbreiðslukortum í fjöl-
ritaflokki Náttúrufræðistofnunar. Við
nafngiftirnar fylgdi hann ákveðnu kerfi,
þannig að nöfn allra ættkvísla enda á
„mosi” og í ættkvíslum með fleiri en
einni tegund er notaður sami sam-
setningarhluti um allar tegundirnar.
Við nafngiftirnar naut hann liðsinnis
eiginkonu sinnar, Dóru Jakobsdóttur
Guðjohnsen, grasafræðings, og nýtti
sér einnig þau íslensku nöfn sem fyrir
voru og féllu að þessu nafnakerfi. Vógu
þar þyngst nafnatillögur Helga Hall-
grímssonar grasafræðings. Nöfn ætta
eru síðan mynduð af heiti einkenn-
isættkvíslar. Bókin Mosar á Íslandi
byggist á þessu nafngiftakerfi og eru
nöfn nýfundinna tegunda felld að því.
Í formála kemur fram að auk þess að
byggja á rannsóknum Bergþórs hafi höf-
undur lagt sig fram um að fylgjast með
þeim miklu breytingum sem orðið hafa
á flokkunarkerfi mosa á þeim árum sem
liðin eru síðan Bergþór féll frá.
Þar sem minn eigin áhugi á mosum
er fyrst og fremst sprottinn upp úr
vistfræði en síður flokkunarfræði ætla
ég ekki að leggja faglegt mat á hvernig
til tókst í því efni, en ég hef fulla trú á
að þar hafi verið vel að verki staðið.
Ýtarleg greinargerð er tekin saman
aftast í bókinni fyrir allar breytingar
frá 2003 innan blaðmosa (baukmosa).
Þar er einnig gerð grein fyrir nauðsyn-
legum breytingum á íslensku nöfnunum
til samræmingar.
Í kerfisfræði mosa eru yfirleitt not-
aðir þrír flokkar. Áður fyrr voru nöfn
þeirra lauslega þýdd úr erlendum
málum sem blaðmosar, lifrarmosar og
hornmosar. Bergþór kaus hins vegar að
kenna þá við þau einkenni sem aðgreina
þá best, sem er bygging gróhirslnanna,
og nefndi þá baukmosa, soppmosa og
svo hornmosa. Ágúst kýs að fylgja ekki
þessum nafngiftum, að hornmosum
undanskildum. Hann heldur sig við
gamla heitið um blaðmosana, en kemur
með nýyrðið flatmosar fyrir soppmosa.
Ég tel þetta nafnaflakk á flokkunum
bagalegt þar sem nöfnin baukmosar og
soppmosar hafa fest sig í sessi í málinu
síðan þau voru fyrst birt í Fjölriti Nátt-
úrufræðistofnunar árið 1985.
Ágúst leggur hins vegar fram kær-
komin nýyrði fyrir atriði sem ekki
snúa beint að kerfisfræðinni, og eru
það orðin toppseti og hliðarseti. Þetta
eru þýðingar á erlendu heitunum
„apocarp” og „pleurocarp” sem lýsa
staðsetningu gróliðar á kynlið bauk-
mosa, annars vegar í toppi aðalsprot-
ans, hins vegar á hliðargreinum. Vist-
fræðingar grípa gjarnan til þess að
flokka baukmosa í gróðurlendum eftir
þessum einkennum.
Í bókinni er einungis að finna lýsingu
á tæpum þriðjungi tegunda í mosaflóru
Íslands. Oftast er lýst einni til þremur
tegundum innan hverrar ættkvíslar,
yfirleitt þeim algengari. Þetta virð-
ist skynsamlegt val fyrir bók sem á að
þjóna almenningi, þótt ég sakni lýs-
inga á nokkrum algengum tegundum.
Tegundalýsingarnar eru mis-ýtarlegar,
en í formála er tekið fram að lýsingar
einskorðist við þau atriði sem aðgreina
tegundina. Þetta kemur ekki verulega
að sök fyrir þá sem óska nánari lýsinga
á einstaka tegundum því þær er hægt
að finna í fjölritum Náttúrufræðistofn-