Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 2019, Síða 79

Náttúrufræðingurinn - 2019, Síða 79
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 151 Rauðburi, Sphagnum warnstorfii. Ljósm. Tomas Hallingbäck. mosarannsóknir og fengist við greiningu á íslenskum mosum. Hann felst ekki síst í því að hér er að finna góða yfirlitslykla og greiningarlykla til tegunda á einum stað. Greiningarlyklarnir eru unnir upp úr viðameiri lyklum (sennilega af nor- rænum uppruna), en lagaðir að íslensku mosaflórunni. Smámyndirnar í spássíu sem vísað er til úr greiningarlyklunum til skýringar á þeim einkennum sem um ræðir eru sérlega gagnlegar. Bergþór Jóhannsson, mosafræðingur við Náttúrufræðistofnun Íslands, tók að helga sig kerfisbundnum rannsóknum á íslensku mosaflórunni í byrjun sjöunda áratugar síðustu aldar og stefndi að því að setja rannsóknir sínar saman í mosa- flóru fyrir Ísland. Til þess entist honum ekki aldur, en hann lauk við að lýsa öllum fundnum tegundum ítarlega og gefa þeim íslensk nöfn, og hafa þær verið birtar ásamt útbreiðslukortum í fjöl- ritaflokki Náttúrufræðistofnunar. Við nafngiftirnar fylgdi hann ákveðnu kerfi, þannig að nöfn allra ættkvísla enda á „mosi” og í ættkvíslum með fleiri en einni tegund er notaður sami sam- setningarhluti um allar tegundirnar. Við nafngiftirnar naut hann liðsinnis eiginkonu sinnar, Dóru Jakobsdóttur Guðjohnsen, grasafræðings, og nýtti sér einnig þau íslensku nöfn sem fyrir voru og féllu að þessu nafnakerfi. Vógu þar þyngst nafnatillögur Helga Hall- grímssonar grasafræðings. Nöfn ætta eru síðan mynduð af heiti einkenn- isættkvíslar. Bókin Mosar á Íslandi byggist á þessu nafngiftakerfi og eru nöfn nýfundinna tegunda felld að því. Í formála kemur fram að auk þess að byggja á rannsóknum Bergþórs hafi höf- undur lagt sig fram um að fylgjast með þeim miklu breytingum sem orðið hafa á flokkunarkerfi mosa á þeim árum sem liðin eru síðan Bergþór féll frá. Þar sem minn eigin áhugi á mosum er fyrst og fremst sprottinn upp úr vistfræði en síður flokkunarfræði ætla ég ekki að leggja faglegt mat á hvernig til tókst í því efni, en ég hef fulla trú á að þar hafi verið vel að verki staðið. Ýtarleg greinargerð er tekin saman aftast í bókinni fyrir allar breytingar frá 2003 innan blaðmosa (baukmosa). Þar er einnig gerð grein fyrir nauðsyn- legum breytingum á íslensku nöfnunum til samræmingar. Í kerfisfræði mosa eru yfirleitt not- aðir þrír flokkar. Áður fyrr voru nöfn þeirra lauslega þýdd úr erlendum málum sem blaðmosar, lifrarmosar og hornmosar. Bergþór kaus hins vegar að kenna þá við þau einkenni sem aðgreina þá best, sem er bygging gróhirslnanna, og nefndi þá baukmosa, soppmosa og svo hornmosa. Ágúst kýs að fylgja ekki þessum nafngiftum, að hornmosum undanskildum. Hann heldur sig við gamla heitið um blaðmosana, en kemur með nýyrðið flatmosar fyrir soppmosa. Ég tel þetta nafnaflakk á flokkunum bagalegt þar sem nöfnin baukmosar og soppmosar hafa fest sig í sessi í málinu síðan þau voru fyrst birt í Fjölriti Nátt- úrufræðistofnunar árið 1985. Ágúst leggur hins vegar fram kær- komin nýyrði fyrir atriði sem ekki snúa beint að kerfisfræðinni, og eru það orðin toppseti og hliðarseti. Þetta eru þýðingar á erlendu heitunum „apocarp” og „pleurocarp” sem lýsa staðsetningu gróliðar á kynlið bauk- mosa, annars vegar í toppi aðalsprot- ans, hins vegar á hliðargreinum. Vist- fræðingar grípa gjarnan til þess að flokka baukmosa í gróðurlendum eftir þessum einkennum. Í bókinni er einungis að finna lýsingu á tæpum þriðjungi tegunda í mosaflóru Íslands. Oftast er lýst einni til þremur tegundum innan hverrar ættkvíslar, yfirleitt þeim algengari. Þetta virð- ist skynsamlegt val fyrir bók sem á að þjóna almenningi, þótt ég sakni lýs- inga á nokkrum algengum tegundum. Tegundalýsingarnar eru mis-ýtarlegar, en í formála er tekið fram að lýsingar einskorðist við þau atriði sem aðgreina tegundina. Þetta kemur ekki verulega að sök fyrir þá sem óska nánari lýsinga á einstaka tegundum því þær er hægt að finna í fjölritum Náttúrufræðistofn-
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.