Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 72

Náttúrufræðingurinn
144
Stefán Stefánsson, f. 1863.
LITIÐ YFIR FARINN VEG
Á 130 ÁRA AFMÆLI HÍN
Árni Hjartarson
hið ÍsleNska Náttúrufræðifélag (HÍN) varð 130 ára hinn 16. júlí í sumar. Þann
dag árið 1889 var stofnfundur þess haldinn í leikfimihúsi Barnaskóla Reykja-
víkur, sem þá stóð í Pósthússtræti. Veður var gott og mánuðurinn hafði verið
hlýr. Fundarboðendur voru Stefán Stefánsson, grasafræðingur og kennari í
Möðruvallaskóla, Benedikt Gröndal, náttúrufræðingur og skáld, Þorvaldur
Thoroddsen og Björn Jensson, báðir kennarar við Lærða skólann, og Jónas
Jónassen, læknir. Stefán Stefánsson mun hafa verið aðalhvatamaður að
stofnun félagsins. Hann hafði tveimur árum áður stofnað með fleirum íslenskt
náttúrufræðifélag í Kaupmannahöfn. Sá félagsskapur varð skammlífur en
reyndist boðberi þess sem koma skyldi. Stofnfélagar HÍN voru 58 talsins.
Á stofnfundinum var Benedikt Gröndal kjörinn formaður félagsins og hann
stýrði því fram til aldamótanna. Benedikt rak einnig náttúrugripasafn félagsins
eins og fræðast má um í Gröndalshúsi sem enn stendur sem minnisvarði um
árdaga félagsins og fyrsta formann þess. Stofnun HÍN var merki um nýja tíma
í náttúrufræðum og náttúrurannsóknum á Íslandi. Áður höfðu örfáir menn
haldið merkinu á lofti, Eggert Ólafsson, Bjarni Pálsson, Sveinn Pálsson, Björn
Gunnlaugsson og Jónas Hallgrímsson, og þeir voru allir löngu liðnir. Nú var
komin fram ný kynslóð og henni auðnaðist að gera náttúrufræði að ævistarfi
og náttúrufræðinga að starfsstétt. Þetta voru áðurnefndir stofnendur HÍN og
að auki má nefna Bjarna Sæmundsson dýrafræðing, Helga Pjeturss jarð-
fræðing og Helga Jónsson grasafræðing. Allir þessir menn unnu brautryðj-
endastörf, hver í sinni fræðagrein, við að skrá og skilgreina náttúru landsins
og leggja grunn að þeirri þekkingu sem við búum að nú.
NÁTTÚRUMINJASAFN
Einn aðaltilgangurinn með stofnun
HÍN var að koma upp sem fullkomn-
ustu náttúrugripasafni á Íslandi.
Raunar hafði Kaupmannahafnarfélagið
keypt nokkra gripi til slíks safns. Safn-
inu var ætlað að vera landssafn sem
hefði setur sitt í höfuðborg landsins
og stæði jafnfætis öðrum söfnum, svo
sem hinu nýstofnaða Þjóðminjasafni
og Listasafni. HÍN kom litlu náttúru-
gripasafni strax á laggirnar og rak það
í 58 ár, á tímabilinu 1889–1947, þangað
til það var afhent ríkinu til eignar og
rekstrar, ásamt vænum húsbyggingar-
sjóði sem félagið hafði safnað í tímans
rás. Náttúrugripasafnið þróaðist síðan
í Náttúrufræðistofnun Íslands. Það var
lengi hluti af stofnuninni og hafði sýn-
ingaraðstöðu á Hlemmi. Árið 2007
voru sett ný lög um Náttúruminjasafn
Íslands. Hægt hefur gengið að skapa því
viðunandi sess og koma upp varanlegri
sýningaraðstöðu en nú hillir undir betri
tíð og góða lausn. Af þessu sést að bæði
Náttúrufræðistofnunin og Náttúru-
minjasafnið eru afsprengi Hins íslenska
náttúrufræðifélags.
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Náttúrufræðingurinn hefur ekki
alltaf verið tímarit HÍN. Stofnendur
hans voru Guðmundur G. Bárðarson
jarðfræðingur og Árni Friðriksson fiski-
fræðingur, og hóf tímaritið göngu sína
árið 1931. HÍN keypti ritið árið 1941 og
síðan hefur það verið flaggskip félags-
ins. Tímaritið birtir greinar um nátt-
úrufræði, jafnt fræðilegar greinar og
almennan fróðleik. Lögð er áhersla á
að gera íslenskum náttúrurannsóknum
sem best skil og hafa efnistök sem
aðgengilegust þannig að bæði fræði-
menn og áhugasamir leikmenn hafi
gagn af. Náttúrufræðingurinn er í hópi
elstu tímarita sem gefin eru út á Íslandi.
MANNÖLD ER GENGIN Í GARÐ
HÍN er einng meðal elstu starfandi
félagasamtaka í landinu, en margt hefur
breyst síðan félagið var stofnað fyrir 130
Náttúrufræðingurinn 89 (3–4), bls. 144–146, 2019