Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 83

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
155
Á tíunda áratug síðustu aldar fóru fram rannsóknir og til-
raunir til að leggja mat á heilsu íslenskra refa. Kannað var
hvort mögulegt væri að nýta villta refi til feldræktar, í hag-
ræðingarskyni vegna mikils kostnaðar við innflutning dýra
að utan. Var þetta liður í viðamiklu verkefni, „Íslenska mel-
rakkanum,“ sem Páll Hersteinsson, Eggert Gunnarsson og
Stefán Aðalsteinsson stóðu að. Í þessum rannsóknum komu
meðal annars í ljós ýmsir sjúkdómar í villtum íslenskum
refum og birtu þeir greinar um það efni (sjá t.d.: Eggert, Páll
& Stefán 19937). Jafnframt kom í ljós eyrnamítill (Otodectes
cynotis) í villtum refum, þó aðeins á Vestfjörðum.9 Um er
að ræða blóðsjúgandi mítil sem einnig finnst í hundum og
köttum en hafði ekki áður verið staðfestur í villtum refum
hérlendis.8 Þeir fjölluðu einnig um landlægt fyrirbæri sem
þeir kölluðu snoðdýr. Það eru refir sem missa feldinn að ein-
hverju eða öllu leyti. Gerðu þeir ýmsar tilraunir til að greina
ástæður þessa og var afraksturinn birtur í vísindagrein árið
2007.9 Samstarf þessa hóps um heilsufar íslenska refsins
stóð mörg ár. Karl Skírnisson gekk snemma til liðs við Pál
og vann einkar náið með honum fram á dánardag hans. Ég
var viðstödd þegar Eggert, Karl, Matthías Eydal og Páll tóku
lítinn yrðling með snoðdýrseinkenni til skoðunar, og minn-
ist þess hvað mér þóttu það mikil forréttindi að fá að hlýða á
samtöl þeirra og vangaveltur, enda voru þeir félagarnir nán-
ast í guðatölu hjá mér á námsárunum.
Ég kynntist Páli fyrst sem nemandi í líffræði við Háskóla
Íslands. Páll var einkar góður kennari og ávallt þolinmóður
og áhugasamur um hugmyndir og spurningar nemenda.
Hann hafði umsjón með námskeiðinu Vistfræði spendýra og
átti þátttakan í því námskeiði eftir að marka mína framtíð.
Á námskeiðinu voru meðal annars verklegar æfingar við að
veiða hagamýs á Kjalarnesi. Fannst nemendum mikið ævin-
týri að veiða mýsnar, merkja, sleppa og endurveiða til að safna
gögnum og læra aðferðafræði við að meta stofnþéttleika.
Veturinn 1998 auglýsti Páll í samstarfi við Náttúrustofu
Vestfjarða eftir tveimur aðstoðarmönnum til að starfa við
rannsóknir á refum á Hornströndum. Umhverfisráðuneytið
hafði veitt styrk til að rannsaka ferðir ungra refa að haustlagi.
Við Hólmfríður Sigþórsdóttir vorum valdar úr fjölmennum
hópi umsækjenda. Ég var starfsmaður Náttúrustofunnar en
Hólmfríður var ráðin hjá háskólanum og strax í byrjun júní
fórum við stöllur norður í Hlöðuvík og dvöldumst þar allt
sumarið. Páll var hjá okkur af og til og í ágústlok voru háls-
bönd sett á ungu dýrin. Árið eftir stjórnaði Páll leiðangri um
Hornstrandir með Náttúrustofu Vestfjarða, Háskóla Íslands
og Náttúrufræðistofnun þar sem farið var um allt friðland
Hornstranda og öll þekkt greni staðsett með GPS-hnitum,
sem var tiltölulega ný tækni á þeim tíma. Meðal þátttak-
enda voru Guðmundur Jakobsson skipstjóri sem sigldi með
okkur á eikarbátnum Neista, Eiríkur Gíslason, verkfræðingur,
Anna Heiða Ólafsdóttir líffræðingur og Þorvaldur Björnsson
hamskeri. Jón (Rebbi) Oddsson var staðkunnug refaskytta
og þekkti öll greni á Hornstöndum. Hann kom með í hluta
ferðarinnar, þrátt fyrir háan aldur, og lýsti legu grenjanna svo
Heimilið undirlagt. Refahauskúpur til rannsóknar 1990. Ljósm. Ástríður Pálsdóttir.