Náttúrufræðingurinn - 2019, Blaðsíða 43

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
115
myndað stíflu þannig að áin rynni yfir í
Ásbyrgi. Hins vegar áleit hann Hljóða-
kletta vera sérstakt hraun, myndað
í eldgosi þar. Hann taldi því ólíklegt
að Hljóðaklettar væru gervigígar, þar
sem þeir mynduðu línu. Hina línulegu
myndun Hljóðakletta má á hinn bóg-
inn skýra með því að þeir hafi mynd-
ast í gljúfri eða dal. Hljóðaklettar og
sambærilegar hraunmyndanir fylgja
gljúfrunum og eru oft ekki alveg línu-
legar, þó að nærri fari.
Aðstæður fyrir myndun gervigíga
hafa verið ákjósanlegar á þessu svæði.
Í dalbotninum (gljúfrinu eða for-
vera þess) hefur líkast til verið vatn.
Sömuleiðis liggja Hljóðaklettar og
Rauðhólar að lausum efnum úr möl og
jökulurð, Langavatnshöfða og ásum þar
norður af (11. mynd).25 Þannig hefur
líklega verið vatnsósa set á svæðinu
sem hraunið rann yfir og sökk líklega
í, brotnaði upp og myndaði snertiflöt
milli glóandi kvikunnar og vatnsins, Við
slíkar aðstæður myndast gervigígar.
Myndanir líkar Hljóðaklettum má
finna víðar á landinu. Í Hreppamyndun-
inni má sjá ummerki um að hraun hefur
komist í tæri við vatn og sömuleiðis
við Eyjafjallajökul. Við Hjálpar-
foss er áhugavert þversnið í gegnum
Búrfellshraun og gervigíga þess, og sjást
þar gjallgígar og myndanir líkar Hljóða-
klettum. Þá hefur Sigurður Þórarinsson
bent á mikil líkindi á milli Hljóðakletta
og Strintna nærri Hofi við Öræfajökul.31
Útlit þeirra er svipað, óreglulegar kletta-
myndanir úr kubba- og stuðlabergi.
LOKAORÐ
Sjálfsagt verður seint hægt að sann-
reyna hvort gosið hefur í Hljóðaklettum
og Rauðhólum eða hvort þessar myndanir
hafi orðið til við samspil hrauns og vatns.
Út frá þeim vísbendingum sem fyrir liggja
er seinni möguleikinn sennilegri, enda
fást með honum skýringar á mörgum ein-
kennum Hljóðakletta og Rauðhóla. Sá galli
er við fyrri möguleikann að þessar mynd-
anir eru utan sprungusveima, þ.e. hafa
engin bein tengsl við eldstöðvakerfi. Ef
gert er ráð fyrir að þær séu í raun gervigígar
vakna engar slíkar spurningar um sprungu-
sveimana. Jökulsárgljúfur eru lykilstaður
þegar kemur að því að rannsaka samspil
hrauns og vatns, enda er heldur óvanalegt
að hafa á sama svæði gljúfur, hraun og jök-
ulá þar sem hamfarahlaup geta orðið, jafn-
vel í tengslum við gos undir jökli.
10. mynd. Klettur suðaustan Hljóðakletta, við Karl og Kerlingu (9. mynd). – Lava formations southeast of Hljóðaklettar, near Karl and Kerling
(Figure 9). Ljósm./Photo: Ásta Rut Hjartardóttir.