Náttúrufræðingurinn - 2019, Qupperneq 27

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
99
1. mynd. Mismunandi aldurshópar (~1–13 ára) sumargotssíldar úr Breiðamerkurdýpi í rannsóknarleiðangri rannsóknarskipsins Bjarna Sæmunds-
sonar í nóvember 2019. – Different age groups (~1–13 years) of Icelandic summer-spawning herring from Breiðamerkurdýpi caught by RV Bjarni
Sæmundsson in November 2019. Ljósm./Photo: Guðmundur J. Óskarsson.
INNGANGUR
Á seinni hluta sjöunda áratugarins
og í byrjun hins áttunda varð hrun í
fjölmörgum síldarstofnum í Norður-
Atlantshafi (Clupea harengus; 1. mynd)
og í Kyrrahafssíld (Clupea pallasii).1
Hrunið hefur verið rakið til ofveiði á
kynþroska hluta stofnanna,2–4 ofveiði á
ungviði5 og óhagstæðra umhverfisskil-
yrða sem höfðu neikvæð áhrif á
nýliðun.2 Á meðal þessara síldarstofna
eru þrír sem var að finna á miðunum í
kringum Ísland, íslensk sumargotssíld
(sumargotssíld), íslensk vorgotssíld
(vorgotssíld) og norsk-íslensk vorgots-
síld (norsk síld). Stofnstærð sumargots-
síldar fór að rétta úr kútnum strax upp
úr miðjum áttunda áratugnum,2 stofn-
stærð norsku síldarinnar fór fyrst að
vaxa þegar stór árgangur frá 1983 byrj-
aði að ganga inn í hrygningarstofninn
við fjögurra ára aldur,5 en vorgotssíldin
hefur ekki enn náð sér á strik (2. mynd).
Þegar tekið er tillit til þess hve langt
er síðan vorgotssíldarstofninn hrundi
er eðlilegt að spyrja um afdrif hans og
hvort hann sé ef til vill ekki lengur að
finna á Íslandsmiðum.
Vorgotssíldin hrygndi á sömu slóðum
og sumargotssíldin hrygnir á, þ.e. á
ákveðnum blettum grunnt út af Suðaust-
urlandi, Suðurlandi og Suðvesturlandi.6,7
Þá var eitt aðalhrygningarsvæði vorgots-
síldar talið vera í nánd við þær slóðir sem
Surtsey reis úr sæ og gosið þar árið 1964
hafði líklegast áhrif á hrygningu stofns-
ins.8 Þessi hrygningarsvæði einkennast
jafnan af grófu seti, venjulega sand- og
malarblöndu,9 og límir síldin eggin við
setið. Hrygning vorgotssíldar átti sér
stað í mars-apríl,10 en meginhrygning
sumargotssíldar fer fram upp úr miðjum
júlí og fram í fyrri hluta ágústs.11 Utan
við hrygningartíma stofnanna skar-
aðist útbreiðsla þeirra verulega, bæði
á fæðuslóð (allt í kringum Ísland en
mest vestanlands) og vetursetustöðvum
(vestan- og sunnanlands).10 Vegna þessa
áþekka dreifingarmynsturs voru þessir
stofnar gjarnan veiddir saman, einkum
fyrir sunnan og vestan land á haustin og
veturna2 (sjá rammagrein á bls. 102).
Veiðar á íslenskri vorgotssíld og sum-
argotssíld á árunum fyrir hrun (~1950–
1970) hefur Jakob Jakobsson rakið2 (3.
mynd). Á fyrrihluta sjötta áratugarins var
hlutfall stofnanna í veiðunum nokkuð
jafnt. Það breyttist hins vegar undir lok
áratugarins og í byrjun hins sjöunda
þegar afli vorgotssíldar jókst verulega
við það að stór hluti stofnsins nýtti
miðin norður af Íslandi til fæðunáms.10
Þar var vorgotssíldin veidd í bland við
norsku síldina sem veiðarnar beindust
að. Hér verður að hafa þann fyrirvara að
aðgreining milli vorgotssíldar og norsku
síldarinnar var ekki auðveld og sennilega
töluverð óvissa þar um. Stofnarnir voru
greindir út frá meðalfjölda hryggjarliða
sílda í sýni12 (ekki var hægt að greina
þannig milli einstaklinga) en einstak-
lingar út frá útliti vaxtarhringja í hreistri
þeirra.13 Á haustin leitaði norska síldin
austur fyrir Ísland á vetursetustöðvar
sínar. Vorgotssíldin fór á hinn bóginn
suður fyrir Ísland þar sem hún blandað-
ist við sumargotssíldina og varð því fyrir
frekari veiðum þar. Veiðar á vorgotssíld
náðu hámarki árið 1962 (279 þús. tonn)
en árið 1965 hjá sumargotssíldinni (123
þús. tonn). Í kjölfarið minnkaði afl-
inn (3. mynd) samfara því að stofnarnir
fóru minnkandi, sem endaði með hruni
beggja stofna í lok áratugarins (2. mynd).