Þjóðmál - 01.03.2020, Blaðsíða 27

ÞJÓÐMÁL Vor 2020 25
Hlýnun jarðar verður ekki snúið við nema
með nýjungum í framleiðslu, þjónustu og
ferlum og sú áskorun sem felst í öldrun
þjóða verður ekki leyst nema með nýsköpun.
Innan fyrirtækja leiðir nýsköpun til nýjunga
í framleiðslu, nýrrar þjónustu eða þróunar á
ferlum. Með nýsköpun sækja fyrirtæki fram í
samkeppni á markaði og skapa sér sérstöðu.
Efnahagslífið nýtur góðs af þessari þróun
þegar ný störf verða til og aukin verðmæti.
Nýsköpun í iðnaði hefur til að mynda skapað
ný verðmæti í tengslum við sjávarútveg bæði
með nýrri tækni til betri nýtingar hráefna
betur og aukinna afkasta sem og hvernig nú
er hægt að nýta hráefni sem áður fóru til spillis
með líftækni. Kannski er þó mikilvægasta
hlutverk nýsköpunar það að atvinnugreinar
sem byggja á hugviti, hátækni og nýsköpun
jafna sveiflur í hagkerfinu sem verða vegna
ytri áfalla, sem leggjast oft þungt á aðrar
atvinnugreinar, sérstaklega þær sem háðar
eru náttúrulegum skilyrðum. Dæmi um ytri
áföll geta verið aflabrestur, náttúruhamfarir
eða heimsfaraldur, líkt og sá sem heims-
byggðin stendur frammi fyrir um þessar
mundir.
En hvert er hlutverk hins opinbera við að efla
nýsköpun?
Það er fagnaðarefni að fram sé komin
nýsköpunarstefna fyrir Ísland. Titill stefnunnar
er „Nýsköpunarlandið Ísland“, en stefnunni er
ætlað að gera Ísland betur í stakk búið til að
mæta áskorunum framtíðarinnar með því að
byggja upp traustan grundvöll fyrir hugvits-
drifna nýsköpun á öllum sviðum. Stjórnvöld
búa yfir ýmsum tækjum og tólum til að hafa
áhrif á ákvarðanatöku í atvinnulífinu. Fjárfest-
ing í nýsköpun er ekki undanskilin. Aðgerðir
stjórnvalda til að hvetja til nýsköpunar þurfa
að vera markvissar og færa má rök fyrir því
að áhrifaríkast sé að hafa áhrif á hegðun og
ákvarðanatöku fyrirtækja en að stjórnvöld
eigi síður að reka stórar stofnanir tileinkaðar
ákveðnum markmiðum. Nýsköpun verður í
atvinnulífi. Stjórnvöld geta stutt við nýsköpun
með því að beita útfærslum í skattkerfinu,
með því að hafa áhrif á hugarfar og orðræðu,
með því að stíga inn þar sem markaðsbrestur
er til staðar, svo sem skortur á fjármagni, og
með því að tryggja að stefnur gangi í takti.
Dæmi um þetta er innkaupastefna hins opin-
bera. Hún ætti að vera mun sveigjanlegri
og samræmast markmiðum um að efla
nýsköpun.
Hér verður fjallað sérstaklega um eitt þessara
hlutverka, beitingu skattahvata til að örva
nýsköpun.
Skattfrádráttur rannsókna- og
þróunarverkefna
Stig fjárfestingar í rannsóknum og þróun í
atvinnulífinu ræðst af mörgum þáttum.
Fjárfesting í rannsóknum og þróun leiðir
til þess að nýjar vörur koma á markað, ný
tækni verður til og verðmæti skapast. Árið
2009 voru sett lög hér á landi sem veita
fyrirtækjum rétt til skattfrádráttar vegna
kostnaðar við nýsköpunarverkefni, með
öðrum orðum geta fyrirtæki sem hlotið hafa
staðfestingu frá Rannís fengið 20% frádrátt
frá álögðum tekjuskatti af útlögðum kostnaði
vegna rannsókna- og þróunarverkefna.
Hámark kostnaðar til útreiknings á frádrætti
var fyrst um sinn 100 milljónir króna. Þakið
hækkaði árið 2016 í 300 milljónir króna og
tvöfaldaðist síðan árið 2019 og er nú 600
milljónir króna á ársgrundvelli. Markmið
laganna er að efla rannsókna- og þróunarstarf
og bæta samkeppnisskilyrði nýsköpunar-
fyrirtækja hér á landi.
Með lagasetningunni árið 2009 fetaði Ísland
í fótspor flestra annarra landa, en mikil
samkeppni er á heimsvísu um að laða að
erlenda fjárfestingu, stuðla að uppbyggingu
þekkingarstarfa og auka tekjur af hugverkum
(e. intellectual property). Yfirferð á stuðnings-
umhverfi rannsókna og þróunar í 45 ríkjum
sýnir að yfir þriðjungur rýmkaði endurgreiðslur
vegna rannsókna og þróunar árið 2018.
Samkvæmt árlegri skýrslu alþjóðlega
endurskoðunar- og ráðgjafarfyrirtækisins
Ernst&Young var það ár metár í kapphlaupi
ríkja í skattaívilnunum vegna rannsókna- og
þróunar. Öll ríki í efstu tíu sætum alþjóðlega