Þjóðmál - 01.03.2020, Blaðsíða 93

ÞJÓÐMÁL Vor 2020 91
sjálfsmynd sína að miklu leyti til sjálfstæðis-
baráttunnar gegn Frakklandi. Tilhneigingin
hefur verið sú að slík samfélög taki yfir
úthverfi stórborga, þar sem öðrum er ýtt út
og völdin tekin af stofnunum gistiríkisins.
Þannig stenst sú forsenda fjölmenningar-
samfélagsins að allir lifi sem einstaklingar og
blandist á grundvelli jafnréttis og virðingar
fyrir fjölbreytileikanum alls ekki í raunveru-
leikanum. En hagsmunir einstaklings-
samfélagsins og frumstæða samfélagsins fara
hlutlægt saman gegn hagsmunum þjóðríkisins,
sem hefur þurft að víkja í bandalagi hinna
tveggja samfélagsgerðanna gegn því.
Brochand telur nýja samfélagið hins vegar afar
brothætt og líkir því raunar við „postulíns-
verslun, sem stendur við gatnamót þar sem
fílar eiga gjarnan leið um“. Gott dæmi um
þetta er óeirðirnar sem brutust út í úthverfum
ýmissa franskra borga árið 2005 og ollu
víðtækum eignaspjöllum. Þá eins og oftar
voru viðbrögð talsmanna fjölmenningar-
samfélagsins þau að bera í bætifláka fyrir
skemmdarvargana og skella skuldinni á
gistiríkið. Staða innflytjenda væri einungis
afleiðing kerfisbundinnar mismununar og
fordóma í garð þeirra af hálfu innfæddra,
sem ekki væru tilbúnir að tileinka sér gildis-
mat einstaklingssamfélagsins og ákall þess
um jafnrétti og fordómaleysi. Lausnin væri
sú að veita enn meira opinberu fé í ýmiss
konar áætlanir og „jákvæða“ mismunun. En
það verður sífellt augljósara að vandinn á
sér miklu dýpri rætur og að óeirðirnar og
sú vaxandi óreiða sem einkennir ýmis ríki
Evrópu endurspeglar í raun skipbrot þessarar
samfélagsgerðar.
Þrátt fyrir það ríkir djúpstæð tregða til að
ímynda sér hvers konar stefnubreytingu
í málefnum innflytjenda. Franski heim-
spekingurinn Pascal Bruckner hefur túlkað
þessa tregðu sem eins konar tilbeiðslu
fórnarlambsins – í formi innflytjandans og
flóttamannsins – og tilraun til syndaaflausnar
vegna meintra glæpa Evrópu gegn þriðja
heiminum. Greining Brochands á átökum
mismunandi samfélagsgerða gefur okkur
einnig tilefni til annarrar túlkunar. Því hvað
lærisveina stúdentabyltingarinnar varðar er
helsta dyggð innflytjandans einmitt sú að
hann er ekki fulltrúi hinnar spilltu
menningar arfleifðar Vesturlanda og er
þannig hlutlægt séð bandamaður í baráttu
nýja samfélagsins gegn fyrirrennara sínum.
Viðurkenning á nauðsyn þess að breyta um
stefnu í málefnum innflytjenda mundi ipso
facto draga hugmyndafræðilegan grundvöll
fjölmenningarsamfélagsins – og þar með
alla arfleifð og hugmyndafræði stúdenta-
byltingarinnar – í efa.
Frantz Fanon hélt því réttilega fram að
árekstur mismunandi menningarheima hefði
leitt til undirokunar annars af hálfu hins.
Hugmyndafræðilegum arftökum hans láðist
hins vegar að draga rétta ályktun af þeirri
staðreynd. Því öll saga hnattvæðingarinnar
frá því að fyrstu landkönnuðirnir lögðu upp
frá Portúgal á fimmtándu öld er í raun ein
samfelld kennslustund í erfiðri sambúð ólíkra
menningarheima. Rökrétta lausnin, eins og
Fanon barðist sjálfur fyrir, var aðskilnaður,
enda varð raunin sú eftir því sem leið á
eftirstríðsárin að Evrópubúar hurfu á brott
og hver nýlendan á fætur annarri varð að
sjálfstæðu ríki. Þess vegna var undarlegt að
margir skyldu komast að þeirri niðurstöðu
að skynsamlegt væri og raunar siðferðislega
nauðsynlegt, að gera evrópsk samfélög að
fjölmenningarsamfélögum – eða eins konar
öfugum nýlendum – sem var einmitt það
sem olli þeirri stöðu í nýlendunum sem þeir
fordæmdu.
Samfélag hinna ótal þversagna
Nýja samfélagið er þannig bara nýjasta
útgáfan af þeirri útópísku tilraunastarfsemi
sem einkennt hefur löngu tuttugustu öldina.
Viðbrögðin við alræðisstjórnarfari fasismans
stökkbreyttust í hugmyndafræði stúdenta-
byltingarinnar, sem predikaði algjöra frelsun
gegn hvers kyns yfirvaldi, hefðum og siðum
og gat engar hömlur þolað á einstaklinginn
og leit hans að hinu „raunverulega sjálfi“.