Þjóðmál - 01.03.2020, Blaðsíða 91

ÞJÓÐMÁL Vor 2020 89
Samkvæmt þessari nýju túlkun var sjálfsforræði
einstaklingsins nánast ótakmarkað og réttlætti
hvaða takmarkanir sem var á valdi meirihlutans.
Í málinu Lautsi g. Ítalíu úrskurðaði
Mannréttinda dómstóll Evrópu þannig að
ítalska ríkinu væri óheimilt að hafa krists-
líkneski hangandi í opinberum byggingum. Ef
dómstóllinn hefði verið til á fjórðu öld e.Kr.
má þannig gera ráð fyrir því að kristin trú
hefði aldrei orðið að opinberum trúarbrögðum
rómverska heimsveldisins og orðið þannig
grundvöllur að þeim menningararfi sem
mannréttindahugtakið sjálft byggir á. Dóm-
stóllinn afhjúpaði þannig tilhneigingu sína til
að túlka mannréttindi á hátt sem fæstir þeirra
sem áttu þátt í umræðu um mannréttindi
eftir stríð hefðu getað tekið undir. Þó að yfir-
deild dómstólsins hafi tekist að afstýra skip-
broti með því að snúa dómnum við nokkrum
árum síðar er sú staðreynd að slíkur dómur
hafi yfirhöfuð verið felldur umtalsverður álits-
hnekkir fyrir dómstólinn, sem gefur tilefni til
að draga dómgreind hans verulega í efa.
Loks varð það tilhneiging nýja samfélagsins
að teygja mannréttindahugtakið og láta
sem hvers konar réttindi væru mannréttindi.
En réttindi eins eru skylda annars og það er
einmitt eitt meginhlutverk stjórnmálanna að
ákvarða réttindi og skyldur hvers og eins og
og veita þeim gildi að teknu tilliti til efna og
aðstæðna. Það hlutverk skreppur saman í
jöfnu hlutfalli við þá hugmynd að öll réttindi
séu gripin úr loftinu og gangi framar og
ofar hinu pólitíska, sem eigi ekki að hafa
annað hlutverk en það að ákveða hvernig,
en ekki hvort, eigi að veita þeim gildi. Ef slík
orðræða er tekin alvarlega er afleiðingin
sú að ríkið, sem verkfæri sameiginlegs vilja
hins frjálsa, pólitíska samfélags, breytist í
eins konar afgreiðslustofnun fyrir hin ýmsu
réttindi einstaklinga. Þegar svo er komið
er í sjálfu sér ekkert því til fyrirstöðu að fela
yfirþjóðlegum stofnunum og sérfræðingum
þeirra þá umsýslu, enda þjóðríkið svo gott
sem óþarft þegar það hefur verið tæmt af
bæði menningarlegu innihaldi og pólitísku
ákvörðunarvaldi.
Frá einstaklingsamfélaginu
í fjölmenninguna
Fjölmenningarsamfélagið er í grunninn bara
alþjóðavæðing vestræna einstaklingssam-
félagsins, afsprengis stúdentabyltingarinnar.
Það byggir á kröfu hinnar síðarnefndu um
ótakmarkað sjálfsforræði einstaklingsins og
fordæmingu hennar á vestrænni menningu.
Þar sem nýja samfélagið hefur enga sérstaka
menningu að verja er það öllum opið og
telur ekkert því til fyrirstöðu að einstaklingar
af ólíkum menningaruppruna lifi saman,
sem einstaklingar, í sátt og samlyndi, í
ótakmörkuðum fjölbreytileika sínum. Sú sýn
er í samræmi við skilgreiningu framfara-
hyggjunnar á rökréttri þróun sögunnar.
En það má allt eins túlka fjölmenningar-
samfélagið sem skref til baka; sem afturhvarf
frá þjóðríkinu og til baka til þess tíma áður en
þjóðir höfðu kristallast úr íbúum Evrópu fyrir
tilstilli hinna ýmsu pólitísku yfirvalda.
Þannig eru fjölmenningarsamfélög auðvitað
ekki ný af nálinni þó að Evrópubúar hafi
enduruppgötvað meint ágæti þeirra á
undanförnum áratugum. Mörg af ríkjum
Afríku sunnan Sahara-eyðimerkurinnar eru
fjölmenningarríki og fá jafn fjölbreytt og
Lýðveldið Kongó, eitt fátækasta ríki heims.
Í Malí og fleiri ríkjum Vestur-Afríku, þar sem
eyðimörkin og hitabeltisgresjan mætast og
finna má mikinn fjölda þjóðarbrota, trúar-
bragða og ólíkra menningarheima, ríkir víða
upplausnarástand og óöld. Þó að eflaust sé
erfitt að benda á eitthvað eitt sem stendur í
vegi fyrir að þessi ríki nái að tryggja íbúum
sínum batnandi lífskjör er ein meginástæðan
án efa sú að um er að ræða ríki án þjóðar,
sem eiga í erfiðleikum með að skapa næga
samheldni til að geta skipulagt sig og tekið
sér á hendur þau sameiginlegu verkefni sem
lagt gætu grunninn að viðvarandi hagvexti.
Því eins og bandaríski félagsfræðingurinn
Robert Putnam hefur sýnt fram á er neikvætt
samband milli samfélagslegrar samheldni
og fjölbreytileika. Félagsauður byggir með
öðrum orðum á sameiginlegum einkennum,
gildum og menningu.