Þjóðmál - 01.03.2020, Blaðsíða 51

ÞJÓÐMÁL Vor 2020 49
Önnur atriði sem stýrt er leysa ekki slík
vandamál jafn augljóslega. Tökum til dæmis
glugga, hávaðamörk, stærð herbergja, stærð
baðherbergis og lofthæð. Þetta eru allt atriði
sem neytandi getur metið þegar hann skoðar
íbúð eða hús. Ef ég vil stóra glugga sem
hleypa nægri dagsbirtu inn í svefnherbergið
mitt get ég auðveldlega metið hvort tiltekin
íbúð fullnægir þessari þörf minni eða ekki.
Engin ástæða er til að skipuleggjendur séu að
skipta sér af svona hlutum. Þegar þeir gera það
verður húsnæðið dýrara. Spurningin er hvort
nauðsynlegt sé að gera kröfur um tiltekna
lofthæð, gluggastærð eða hávaðamörk,
kröfur sem valda því að sumar fjölskyldur
eiga enn erfiðara en ella með að verða sér úti
um húsnæði?
2. Landnýtingarstefna
Engin tilviljun er að borgir líta út eins og þær
gera, með háum byggingum í miðborgum
og lágreistum húsum í úthverfum. Lóðaverð
skýrir þetta. Þar sem lóðaverð er hátt leggja
neytendur meira upp úr staðsetningu en
stærð. Og byggingaverktakar líta meira til
fjármagnskostnaðar en lóðakostnaðar, nota
minni lóðir á stöðum þar sem þær eru dýrar
og byggja hærri hús á þeim.
Ódýrara húsnæði getur fengist með því
að leyfa hærri byggingar þar sem lóðir eru
ódýrari, en dæmigert er að skipulagsyfirvöld
hafi ákveðið að einbýlishús skuli byggð á
slíkum stöðum. Það þýðir að háhýsi eru reist
á dýrari lóðum, sem leiðir til dýrara húsnæðis.
Svipuð og að sumu leyti tengd stýring á land-
notkun er eftirspurn eftir minnstu lóðunum.
Skipulagsyfirvöld kunna að ákveða að lóð
undir hús eigi að vera að minnsta kosti
1.500 fermetrar. Ef þú vilt, eins og ég nefndi
að sumar sveitarstjórnir gera, tryggja að
ekkert fátækt fólk geti flutt í húsin er alltaf
góð hugmynd að ákveða að þú þurfir mikið
landrými til að byggja hús.
3. Stýring á leiguverði
Ein af vinsælustu stefnum sem stjórnmála-
menn grípa til í húsnæðisskorti er stýring á
leiguverði. Bæði Jeremy Corbyn og Bernie
Sanders hafa nýlega kallað eftir allsherjar
leiguverðsstýringu á Bretlandi og í Banda-
ríkjunum. En hvernig getur þvingað lágt
leiguverð komið sér illa fyrir fátækt fólk?
Til að skilja hvernig þvingað lágt leiguverð
getur komið sér illa fyrir fátækt fólk verðum
við að skilja nokkur atriði. Þar er fyrst til að
taka að þegar leiguverði (eða verðlagningu á
öðrum hlutum) er haldið niðri hefur það áhrif
á eftirspurn. Ef ég þarf ekki að greiða fullt
verð fyrir neyslu mína hef ég tilhneigingu
til að auka hana, það er að segja neysla mín
verður meiri. Hið sama gildir um húsnæði. Ef
ég þyrfti ekki lengur að greiða fullt verð fyrir
húsnæði gæti ég kosið að búa í stærri íbúð
en ég myndi ella gera.
Í öðru lagi: Þegar leiguverði er stýrt er ekki
lengur hægt að beita því við úthlutun hús-
næðis. Þá þarf aðra leið til að velja fjölskyldur
sem vilja fá íbúð á leigu. Ein algeng aðferð
er að beita biðtíma. Ættum við þá að gera
ráð fyrir því að lágtekjufjölskyldur hafi meiri
möguleika á að bíða? Nei, staðreyndin er sú
að á leigumarkaði getum við búist við hinu
gagnstæða. Tekjuhærri fjölskyldur geta leyst
húsnæðisvanda sinn á meðan þær bíða eftir
góðum íbúðum með stýrðu leiguverði. Þess
vegna verður ólíklegra að íbúðir með stýrðu
leiguverði hafni hjá lágtekjufjölskyldum.
Að láta þetta regluverk lönd og leið og velja
að koma upp nýjum reglum sem við vonum
að leiði til sömu niðurstöðu gæti stundum
valdið millistéttarfólki erfiðleikum. Það myndi
hins vegar leysa einhvern húsnæðisvanda
fólks með lágar tekjur. Og ef það er þess
konar samfélag sem við viljum verðum við að
sætta okkur við að það kostar sitt.
Höfundur er lektor í fasteignafræðum
við Háskólann í Lundi.