Þjóðmál - 01.03.2020, Síða 94

92 ÞJÓÐMÁL Vor 2020
Ásamt bollaleggingum póstmódernista
vörðuðu þau leiðina inn á braut menningar-
relatívisma og skiptingu samfélagsins á
grundvelli kyns, uppruna og húðlitar í hópa
„forréttindafólks“ og „fórnarlamba“. Misjöfn
skipting slíkra hópa á mismunandi sviðum
samfélagsins hlyti að vera sönnun um „kerfis-
læga mismunun“, sem væri viðfangsefni
hins opinbera að uppræta með „kvótum“ og
öðrum íþyngjandi aðgerðum. Mannréttindi,
sem eftirstríðsárin höfðu hugsað sem endur-
reisn frjálslyndrar samfélagsgerðar, urðu
þess í stað að trúarbrögðum sem beitt var
gegn grunnstoðum þeirrar samfélagsgerðar
sem var í sífellt ríkari mæli fórnað á altari
kross ferðarinnar gegn „fordómum“ í þágu
„róttæku menningarbyltingarinnar“ og
baráttunnar fyrir „fullkomnu jafnrétti“.
Hið hálfopna samfélag þjóðríkisins, sem
auðveldaði samvinnu og samheldni þvert á
fjölskyldu- og ættartengsl og lagði grunninn
að fjármögnun félagslega öryggisnetsins og
annarra sameiginlegra verkefna, þurfti að víkja
fyrir nýju samfélagi byggðu á ótakmörkuðu
sjálfsforræði einstaklingsins og sameiginlegri
aðild að mannkyninu einum saman. En nýja
samfélagsmódelið er rík uppspretta þversagna;
það grefur undan félagsauðnum og torveldar
þannig fjármögnun samneyslunnar og þess
vaxandi kostnaðar sem fellur til við að reyna
að mæta afleiðingum sívaxandi fjölbreytileika
og halda uppi röð og reglu í samfélagi þar
sem félagslegt traust fer dvínandi. Í blindri
trú á að menning skipti ekki máli hefur það
búið til aragrúa lokaðra samfélaga ólíkra
menningarheima, sem gefa gildum þess langt
nef þó að þau nýti sér þau í eigin tilgangi.
Samfélagsumskiptin hafa þannig falið í sér
ákveðið ferðalag í gegnum stækkunarglerið.
Það þarf því ekki að koma á óvart að vaxandi
átök og óreiða einkenni þau Evrópuríki
sem lengst eru komin á þessari leið, þó að
samfélagið allt virðist raunar fast í eins konar
pyrrhónískri tilraun til að forðast að horfast í
augu við þá staðreynd.
Einstaklings- og fjölmenningarsamfélagið býr
þannig við þá stöðugu hættu að fíllinn sveigi
óvænt af leið og taki stefnuna lóðbeint á
postulínsverslunina – það er að ríkjandi
kreddur rekist á raunveruleikann. Til að
afstýra því skapast sívaxandi þrýstingur á að
hið frjálslynda samfélag láti enn frekar undan.
Þannig predikar nýi heimurinn sjálfsforræði
einstaklingsins en setur í raun þrúgandi
takmarkanir á skoðana- og tjáningar frelsi
hans. En það er einmitt ótvíræður réttur
einstaklingsins að kjósa eitt umfram annað:
fisk umfram kjöt; epli frekar en appelsínur;
dægurtónlist frekar en klassík; og þar fram
eftir götunum. Það er líka réttur hvers og
eins að líka eða mislíka við hinn, þennan, alla
eða alls engan, eftir atvikum; að þykja betra
að vinna með konum en körlum, eða öfugt,
af þeim ástæðum, sem aðeins hver og einn
þekkir eða þá af engri sérstakri ástæðu – „af
því bara“. Það heitir að beita dómgreind sinni.
Það er eðli frelsisins, óaðskiljanlegur hluti
af lífi hugans og raunar undirstaða sjálfrar
siðmenningarinnar.
Við fyrstu sýn gæti virst sem samfélagsmódelin
tvö nálgist einfaldlega einstaklingsfrelsið á
ólíkan hátt. En við nánari skoðun er það firra,
því frjálslynda samfélagið leyfir meirihlutanum
að skipuleggja samfélagið á þann hátt sem
samræmist menningu hans og hefðum,
jafnframt því sem það veitir einstaklingnum
frelsi til að hafa þá skoðun á því þjóðskipulagi
sem honum sýnist og tjá hana án óeðlilegra
takmarkana. Eins og Anthony Kennedy, þá
dómari við Hæstarétt Bandaríkjanna, komst
að orði í áliti meirihlutans í málinu Texas g.
Johnson, þar sem rétturinn komst að þeirri
niðurstöðu að það að brenna þjóðfánann félli
undir tjáningarfrelsisvernd stjórnarskrárinnar,
er það „grundvallaratriði að fáninn verndar þá
sem hafa á honum fyrirlitningu“. Einstaklings-
og fjölmenningarsamfélagið þolir hins vegar
ekki óhefta tjáningu einstaklingsins og með
óraunhæfri áherslu sinni á „jákvætt frelsi“
fellir það meirihlutann undir ægivald minni-
hlutans.