Saga - 2020, Qupperneq 86

Í desember 1909 ritaði eftirmaður Hallgríms, Þórhallur Bjarnar -
son sem þá hafði nýlega tekið við biskupsdómi, stjórnarráðinu um
brot á ýmsum skilyrðum leyfisbréfa vegna grafreita á Ketilsstöðum
og í Arnkelsgerði á Völlum en á báðum stöðum bjuggu menn úr frí-
kirkjusöfnuði sem stofnaður hafði verið á svæðinu. Við það tækifæri
kvað hann að upptöku heimagrafreita á Austurlandi mætti líkja við
faraldur en þeir voru þá orðnir tíu að tölu. Kvað hann þróunina ekki
ákjósanlega frá kirkjulegu sjónarmiði auk þess sem hún gæti verið
varhugaverð í heilbrigðislegu tilliti.84
Sýnir þetta að biskuparnir voru andvígir þeim breytingum sem
uppi voru á grafsiðnum án þess að þeir legðust gegn einstökum
um sóknum. Þegar hér var komið sögu var líka búið að gefa þó
nokk ur fordæmi en 1910 voru grafreitirnir orðnir 15. Því var al -
mennra aðgerða þörf til að vinna gegn þróuninni. Andstaða bisk-
upsembættisins var því framan af eftirlátssöm og fólst í að freista
þess að vinna gegn fjölgun grafreita með upplýsingagjöf og al mennu
aðhaldi sem þá einkum beindist að prestum. Hefur biskupunum lík-
lega þótt ómannúðlegt að beita sér gegn óskum fólks í viðkvæmum
aðstæðum. En stofnun heimagrafreita tengdist oft andláti annað
tveggja með því að deyjandi fólk óskaði heimagreftrunar eða ætt-
ingjar nýlátinna sóttu um slíka heimild. Þegar svo stóð á var torvelt
að synja um heimild sem öðrum hafði þegar verið veitt. Svo virðist
því sem biskupunum hafi verið umhugað um að tekið væri tillit til
sálgæslusjónarmiða auk þess sem gætt væri jafnræðis.
Jón Helgason tók við biskupsembætti af Þórhalli Bjarnarsyni í
desember 1916. Hann var mun einarðari í andstöðu sinni gegn
heimagrafreitum og taldi lengst af embættisskyldu sína að berjast
gegn þeim.85 Líkt og fyrirrennarar hans leit Jón svo á að heimagröft-
ur væri almennt óþarfur og virtist oftast sprottinn af sérvisku eða
sundurgerð sem ekki væri ástæða til að sýna undanlátssemi. Hann
kvað heimagrafreiti óheppilega út frá kirkjulegu sjónarmiði þar sem
hjalti hugason84
84 ÞÍ. Stjórnarráð Íslands, 1. skrifstofa. B/60-5. Bréfasafn. Biskup til stjórnar -
ráðsins 22. desember 1909. Sjá og umsögn Þórhalls Bjarnarsonar um grafreit að
Skeggjastöðum í Fellum. ÞÍ. Stjórnarráð Íslands, 1. skrifstofa. B/84-16. Bréfa -
safn. Biskup til stjórnarráðsins 30. apríl 1910. Fríkirkjusöfnuðurinn var stofn -
aður vegna óánægju með veitingu Vallanessprestakalls eftir sameiningu þess
við Þingmúla en ekki af kenningarlegum ágreiningi. Björk Ingimundar dóttir,
Prestaköll, sóknir og prófastsdæmi I, 170–171.
85 ÞÍ. Stjórnarráð Íslands, 1. skrifstofa. B/690-1. Bréfasafn. Biskup til stjórnar -
ráðsins 20. apríl 1929.