Saga - 2020, Qupperneq 169

Sumir þessara leikara eins og Indriði, Haraldur, Lárus og Þorsteinn komu
beinlínis að þar sem ákvarðanir um leikhúsmál voru teknar. Aðrir eins og
Soffía, Arndís, Brynjólfur, Sigrún, Alfred, Regína og Valur komu sjaldan ef
þá nokkurn tíma að ákvörðunum um leikhúsmál, varla um hlutverkaval,
hvað þá meira. Fjórmenningarnir fyrstnefndu urðu ekki einasta mikilvirkir
leikarar heldur urðu þeir leikstjórar og Þorsteinn meira að segja leiklistar-
stjóri Útvarps og hafði vitaskuld sem slíkur mikil áhrif á þróun leiklistar í
þeim öfluga miðli. Niðurstaða lesandans hlýtur að verða að hér megi lesa
fróðlega og feikivel skrifaða æviþætti þeirra leikara og leikkvenna sem um
ræðir en heildarmynd yfir tímabilið sé ekki í boði nema þar sem lesandi
sjálfur geti púslað því saman. Hér hefði mátt hugsa sér að útgáfan hefði
fengið til liðs ritstjóra sem hefði haft einhvers konar yfirumsjón yfir fram-
reiðslunni og jafnvel farið þess á leit við höfundinn að taka slíka heildar-
mynd saman í sérstökum lokakafla.
Leikararnir fá ærið misjafnt rými sem gefur bókinni sem heild fremur
ójafnan svip. Sá svipur verður enn ójafnari vegna rammagreinanna sem á
var minnst. Þeim er dreift óskipulega um meginlesmálið, eru ósamstæðar
innbyrðis og á köflum í litlum tengslum við megintextann. Þessi fróðleikur
í rammagreinunum rúmast ekki í hinu almenna lesmáli af einhverjum
ástæðum og spurning er hvort ekki hefði hreinlega mátt sleppa sumum
þeirra eða koma efni þeirra fyrir í meginmálinu. Það hefði örugglega gefið
bókinni heillegri svip. Önnur lausn hefði hugsanlega verið að nálgast
umbrot og útlit út frá öðru sjónarhorni en gert er. Rammagreinarnar eru
mislangar og fjalla um mismunandi efni: stundum um aðra leikara (sem
ekki fá eigin kafla eins og til dæmis Friðfinnur Guðjónsson, Gunnþórunn
Halldórsdóttir, Anna Borg og Gestur Pálsson), stundum hafa þær að geyma
gamansögur úr leikhúslífinu („brandaramælir“ Indriða), stundum eru þær
fróðleikur (til dæmis um útvarpsleikhúsið). Það hefði einnig farið betur á að
samræma útlit og fyrirsagnir á þeim og jafnvel gefa þeim mismunandi útlit
eftir innihaldsflokkum. Þetta eru vissulega vangaveltur en hjá því verður
ekki horft að uppsetning og frágangur rammagreinanna er truflandi.
Víða í textanum leynast fróðleikskorn sem segja sitt um það umhverfi
sem leiklistin lifði og hrærðist í. Til dæmis er frásögnin af því hvernig
Guðlaugur Rósinkranz rataði í stól þjóðleikhússtjóra hláleg og um leið
skelfilegur vitnisburður um stefnuleysi, vankunnáttu og vangetu yfirvalda
að hlúa að listum í landinu sem bæri. En sú saga er sett fram sem anekdóta
án vísana í heimildir sem óneitanlega rýrir gildi hennar. Það verður annarra
að leita sannleikans í því máli.
Og fyrst minnst er á Guðlaug: Jón Viðar nefnir eðlilega Guðlaug og hans
hlut í lífi og starfi þeirra leikara sem sagt er frá og sem störfuðu við Þjóð -
leikhúsið fyrstu árin. Guðlaugur er nefndur um það bil 20 sinnum sam-
kvæmt nafnaskrá. Við lauslega athugun er minnst á hann tvisvar sinnum
með jákvæðum formerkjum en hin skiptin greinast í tvennt: í um það bil tíu
ritdómar 167