Saga - 2020, Page 183

hafa séð fyrir sér á kosningakerfinu en þær fólust meðal annars í því að gera
landið að einu kjördæmi og jafngilda vægi atkvæða. Ragnheiður dregur
fram hvernig kosningakerfið á Íslandi í tíð Páls var óhagfellt konum og
efna litlum þéttbýlisbúum. Niðurstaða hennar er sú að ef tillögum Páls hefði
verið hrint í framkvæmd hefði það orðið til þess að draga úr þeim lýðræðis-
halla sem fólst í reglum um kosningar til Alþingis langt fram eftir tuttugustu
öld.
Síðustu tveir kaflarnir lúta að hugmyndum Páls um atvinnu- og félags-
mál. Vilhelm Vilhelmsson fjallar um afstöðu Páls til atvinnulöggjafarinnar.
Vilhelm telur að Páll hafi verið hvatamaður að afnámi vistarbandsins undir
lok aldarinnar. Þrátt fyrir að vera undir áhrifum frjálslyndisstefnu voru það
ekki aðeins frelsishugsjónir sem bjuggu að baki málflutningi Páls því hann
hafði áhyggjur af áhrifum afnáms húsagans á siðferði verkafólks og virð ingu
þess fyrir lögum og reglum. Ásamt því að leggja til að slakað væri á kröfum
gagnvart lausamönnum lagði Páll fram frumvarp að nýjum lögum um þurra -
búðarmenn sem reistu skorður við möguleikum fólks til að setjast að í
þéttbýli með það að marki að halda aftur af fólksstrauminum úr sveitunum.
Að lokum fjallar Guðmundur Jónsson um framlag Páls til umræðu um
félagslegt öryggisnet í íslenskum stjórnmálum. Guðmundur færir rök fyrir
því að Páll hafi verið einn af brautryðjendum frjálslyndisstefnunnar á Ís -
landi og hafi orðið hallur undir félagslega frjálslyndisstefnu til að koma til
móts við félagsleg vandamál og slæman aðbúnað verkalýðsstéttar sem rekja
mátti til örrar nútímavæðingar atvinnulífs og samfélagshátta undir lok nítj-
ándu aldar. Það má með sanni segja að Páll hafi verið einn af forgöngu-
mönnum félagsmálapólitíkur á Íslandi en sem formaður milliþinganefndar
í fátækramálum setti hann fram hugmyndir um tryggingar sem fyrirbyggj-
andi ráðstafanir til að koma í veg fyrir að „maklegir“ þurfamenn yrðu sam-
félaginu til byrði. Nefndin lagði til tillögur um lífsábyrgð sjómanna á þil-
skipum, stofnun geðveikrahælis og almennan elli- og örorkulífeyri. Guð -
mundur færir rök fyrir því að þessi löggjöf hafi varðað veginn til velferðar-
samfélags tuttugustu aldarinnar.
Hugmyndaheimur Páls Briem er á heildina litið vel heppnað og yfirgrips-
mikið rit. Sú aðferð að fá ólíka höfunda til að rýna í framlag Páls út frá eigin
sérþekkingu gengur nokkuð vel upp þótt áhugasvið Páls falli misvel að sér -
sviði einstakra höfunda. Engu að síður má setja spurningarmerki við ýmis -
legt í túlkun ritsins á hugmyndaheimi Páls, þá einkum hvort flokka eigi Pál
meðal frumkvöðla frjálslyndisstefnu á Íslandi. Það er freistandi að sjá í Páli
framsækinn fulltrúa nýrrar frjálslyndisstefnu sem vildi setja þjóðernispólitík
til hliðar og berjast fyrir lýðræði og félagslegum tryggingum og varð aði
þannig leiðina til velferðarkerfis tuttugustu aldar. En víða í ritinu koma fram
viðhorf Páls sem falla ekki endilega að myndinni um hinn dæmigerða full -
trúa frjálslyndisstefnu og er þessum viðhorfum ekki gefinn nægilegur
gaum ur.
ritdómar 181