Læknaneminn - 01.04.2008, Side 56

Aðrir réttisinaáverkar eru saumaðir
með þræði sem eyðist ekki (Ethilion
4.0) að hætti Bunell, Kessler eða
Madrass. Jafnframt er settur saumur
(PDS 5.0) í kantana. Úlnliður er
gipsaður í réttu með hnúaliði í vægri
beygju og mið- og fjærliði beina í 4
vikur. Næstu 2 vikur er hreyfiþjálfun
án teljandi álags beitt.
Hægt er að gera að flestum
réttisinaáverkum í staðdeyfingu á
sáraherbergj um. Oftast næst þokkaleg
blóðstilling með því að nota adrenalín
í deyfingu en stundum þarf að nota
stasa. Ef pinna þarf liði þarf einnig
aðgang að röntgenskyggningu.
Taugaáverkar:
Við sáráverka á framhandlegg eða
hendi þar sem ætla má að taug sé
sködduð þarf að skoða distal status vel
með tilliti til viðkomandi taugar. Leita
þarf eftir sensorískum og mótorískum
brottfallseinkennum. Þurr húð vegna
minnkaðrar svitaframleiðslu (skert
sudomotorik) getur verið vísbending
um taugaskaða. Þegar um er að
ræða blandaða taug, mótoríska og
sensoríska, er mikilvægt að fá eins
anatomíska viðgerð og mögulegt er.
Þá er jafnvel reynt að sauma einstaka
taugaknippi en annars er oftast
saumað í ytra byrði taugarinnar. Eítir
viðgerð á skyntaug mega fullorðnir
reikna með að fá varnarskyn
(snertiskyn, greina að hita og kulda
og mun á sljóu og hvössu) á ný. Betri
árangur er hjá börnum, sérstaklega
innan 10 ára aldurs, og endurheimta
þau jafnvel eðlilegt skyn. Hvað
varðar vöðvavirkni þá er batinn
háður íjarlægð áverkans frá mótor-
endaplötu. Vaxtarhraði taugar er 1
mm á dag. Vöðvinn rýrnar á meðan
hann er án ítaugunar og getur verið
um óafturkræfan skaða að ræða.
Helst þarf að gera að taugaáverkum
á fyrsta sólarhring. Stundum er
þörf á taugagrafti, oftast n. suralis
eða húðtaugar frá framhandlegg (n.
cutaneus antebrachii). Fingurtaugar
eru saumaðar allt að fjærliðum en
oftast má reikna með að neðan
(distalt) við miðlið liggi taugaendar
saman í skurðum sem falla vel saman
og er þá ekki þörf á taugasaum. Fyrir
utan skyntap og skerta vöðvavirkni
má reikna með vandamálum til
dæmis vegna taugahnoða (neuroma)
og kuldaóþols. Staðsetningarskyn
getur brenglast og upplifunin orðið
lík því að mósaíkmynd hafi verið
raðað vitlaust saman. Fingurtaugar er
vel mögulegt að sauma á sárastofum
slysadeilda með fínum þræði (9.0
Ethilon). Það krefst þó annaðhvort
góðrar sjónar eða vana í að vinna
með stækkun. Hins vegar þarf að
gera að taugaáverkum hærra uppi
á skurðstofu þar sem oftast er um
meiri frílögn að ræða, auk þess sem
nauðsynlegt er að vinna í blóðtæmi
og stasa. Þá þarfað svæfa sjúklinginn
eða leggja deyfingu til dæmis í
holhönd í plexus axillaris. Einnig er
vert að nefna að í völdum tilfellum
getur sjúkraþjálfun samkvæmt
ákveðnu prógrammi (sensory re-
education) skilað vissum árangri.
Þrýstingsheilkenni (compartment
syndrome):
Þrýstingsheilkenni kemur vegna
aukinsþrýstingsívöðvakompartmenti
sem skerðir blóðflæðið svo að drep
verður yfirvofandi. Þá þarf að
bregðast skjótt við með því að opna
vöðvahólfið vel upp (fasciotomia) og
aflétta þrýstingnum. Þetta getur stafað
af bjúg, blæðingu eða ytri þrýstingi
eins og t.d. gipsi. Getur komið
í kjölfar brota, mjúkveþaáverka,
bruna eða við langa legu í djúpu
meðvitundarleysi (t.d. vegna áfengis-
eða lyfjanotkunar). Vöðvahólfið
spennist upp ogþessu fylgj a mj ög sárir
verkir og bólga. Virk og óvirk hreyfing
viðkomandi vöðva verður mjög sár.
Hægt er að gera þrýstingsmælingu
ef greining er óljós. 30-40 mmHg
þrýstingsaukning í vöðvahólfi bendir
til þrýstingsheilkennis.
Missir á fingri/hendi
Missir á fingri eða hendi er mjög
fjölbreyttur áverkaflokkur. Því er ekki
hægt að gera grein fyrir meðferð á
slíku í stuttu máli en hér er einkum
horft á áverka á fingrum.
Þegar um er að ræða áverka á
fjærkjúku án teljandi beináverka er
oft best að gera sem minnst. Það gefur
góðan árangur hvað varðar útlit, skyn
og form fingurgóms. Þverlæg sár þar
sem hluti mjúkvefja er farinn og það
vantar húðþekju yfir hluta fingurs
eða handa gróa iðulega mjög vel frá
köntunum. í fingurblokki og með
fingurstasa er sár þrifið á sárastofu
og búið um með grisjum sem síður
festast í því (Jelonet, Mepithel
o.s.frv.) og kompressum. Rétt er að
íhuga spelku á fingurinn í byrjun sem
verkjameðferð, einkum hjá börnum.
Ef um verulega óhrein sár er að ræða
eða jarðvegssmit getur verið ástæða
til sýklalyfjameðferðar og þarf að
muna eftir stífkrampa þegar við á.
Þegar lítið vantar á húðþekju eru
sárin oft gróin á 1-2 vikum og er þá
ekki ástæða til annarrar meðferðar en
að skipta á umbúðum eftir þörfum.
Hins vegar ef þekju vantar yfir stóran
hluta fingurgóms getur gróandi tekið
þess vegna 6 vikur. Þá er meðferð
með zinkplástri valkostur en zink
flýtir fyrir gróandanum. Þegar sú
leið er farinn þá eru upphafsumbúðir
fjarlægðar eftir 2-4 daga þegar helsta
blæðingin er yfirstaðin. Klipptur
er passlegur bútur af plástrinum
og lagður á sárið. Mikilvægt er að
zinkplásturinn leggist á hreinan
sárbeð án teljandi hrúðurs. Meðan
vessar frá sári er best að skipta
daglega um umbúðir og hreinsa
sár. Þegar mesta viðkvæmnin er
gengin yfir getur sjúklingurinn
oftast tekið sjálfur að sér að sinna
skiptingum. Húðgraftur (splitt-
skinn eða fullhúðarþykkt), stytting
á beini til að ná að sauma húð í húð
og flipaplastik (V til Y) eru dæmi um
aðra meðferðarmöguleika þegar um
missi á mjúkvefjum með vöntun á
húðþekju án teljandi beináverka er
að ræða. Ávinningur af slíku er þó
oft lítill hvað varðar gróandatíma og
ýmsir fylgikvillar geta verið til ama í
kjölfarið.
Áverkar þar sem fingurgómur er að
mestu af, bein, beygjusinin og festa
hennar liggur ber og undirhúðarfitu
vantar er nánast útilokað að grói frá
köntum. Ef slíkt sár næði að gróa frá
köntum eða ef það væri þakið með
húðgrafti yrði útkoman húð sem væri
fastnjörvuð niður á bein ogþá vantaði
stuðpúðavirkni fingurgómsins. Það
er ómögulegur fingurgómur og
gripflötur. Til að fá þekju með bæði
húð og undirhúðarfitu þarf fleira
að koma til. Krossaður fingurflipi
(stilkaður flipi frá aðlægum fingri)
getur verið góður valkostur. Þá er húð
og undirhúðarfitu lyft frá aftanverðri
(dorsalt) miðkjúku næsta fingurs en
látið halda tengingu við tökustaðinn
með stilk sem tryggir blóðrás á