Læknaneminn - 01.04.2008, Blaðsíða 29

öfugt. Umfjöllunm hér á eftir byggir ekki á könnun á
því hvernig heilbrigðisstofnanir á vegum ríkisins standa
almennt að ráðningu læknanema í sumarstörf. Eftirfarandi
umfjöllun er aðeins ætlað að draga fram helstu atriði sem
mér þótti tilefni til að staldra við í áðurnefndri reglugerð.
Rétt er einnig að taka fram að þó svo að reglur Félags
læknanema beri heitið „reglugerð“ þá er hér ekki um að
ræða fyrirmæli stjórnvalds um það hvernig ráðningu á
læknanemum skuli hagað. Reglugerðin myndar hluta
af samþykktum Félags læknanema, og henni er hægt að
breyta á aðalfundi þess.
Eins og fram kemur í 3. gr. reglugerðarinnar skulu
sérstakir ráðningarstjórar Félags læknanema sjá um
ráðningu félagsmanna í læknisstöður sem læknanemar
eru ráðnir í vegna sinnar sérmenntunar. Segir í greininni
að félagsmönnum sé „algjörlega óheimilt að ráða sig í
læknisstöður, aðrar en stöður skv. 72 klst. reglunni (sbr.
12. gr.), án samþykkis ráðningarstjóra'. Brot á þessu
getur varðað viðurlögum samkvæmt 16. gr. reglnanna.
Þau viðurlög geta verið allströng. (Með 72 klst. reglu er
átt við að læknanema er heimilt að ráða sig til afleysinga
1 læknisstöðu í allt að 72 klst. í almanaksmánuði að
höfðu samráði við ráðningarstjóra.) Hvað sumarstörfin
varðar virðist fyrirkomulagið í grófum dráttum vera
með þeim hætti, sbr. 10. gr. reglugerðarinnar, að fyrir
janúarlok ár hvert er haldinn fundur þar sem dregið er
um forgangsröðun læknanema fyrir vinnu í júní, júlí
og ágúst á nk. sumri. Þessi röðun fer þannig fram að
árgöngum 4. og 5. árs er skipt í þrjá jafnstóra hópa. Fyrir
hvern læknanema er síðan dreginn miði með númeri
sem segir til um forgangsröðun hans innan hvers hóps.
Hópunum er forgangsraðað þannig að í júní kemur
fyrst hópur I, þá hópur II og loks hópur III. I júlí er fyrst
úthlutað til hóps III, þá hóps I og loks hóps II. í ágúst
er miðað við öfuga röð júnímánaðar. Samkvæmt 12. gr.
ber ráðningarstjóra ávallt að bjóða lausar læknisstöður
samkvæmt þessari forgangsröðun. Boðnar stöður skulu
vera fyrirfram skilgreindar og skal ráðningarstjóri m.a.
ákveða lengd hverrar stöðu í samráði við landlækni eða
viðkomandi lækni áður en staðan er boðin. Rétt er að
taka fram að sambærilegt kerfi er notað vegna úthlutunar
á stöðum yfir vetrarmánuðina, en þá eru 6. árs nemar
eðli máls samkvæmt einnig með í pottinum, sbr. 11. gr.
reglugerðarinnar.
Aðild að Félagi læknanema er frjáls. Ekki kemur
beinlínis fram í reglugerðinni hvort sá sem er
félagsmaður geti engu að síður ákveðið að taka ekki þátt
í því úthlutunarfyrirkomulagi á störfum sem reglugerðin
kveður á um. Það virðist þó ljóst að læknanemar geta
ákveðið að taka ekki þátt í þessu kerfi með því einfaldlega
að gerast ekki aðilar að félaginu. Með hliðsjón af þessu
valfrelsi læknanema verður líklega að játa félaginu sjálfu
ansi rúmar heimildir til að setja reglur eins og þær sem
fram koma í reglugerðinni og það jafnvel þó þær séu
allstrangar á köflum. Það sem ég tel fremur ástæðu til
að staldra við er aðkoma opinberra heilbrigðisstofnana
að þessu kerfi, þ.e. aðkoma þeirra stofnana sem ráða
læknanemana til sín.
Almennt gildir sú regla þegar ráðið er í störf á vegum
hins opinbera að hin lausa staða skal auglýst svo allir sem
áhuga kunna að hafa eigi þess kost að sækja um hana. Þá
gildir sú meginregla við val á milli umsækjenda að jafnan
ber að velja þann sem hæfastur telst í það starf sem um
ræðir. Sjónarmiðin sem búa að baki þessum reglum lúta
annars vegar að jafnræði borgaranna, þ.e. að allir sem
áhuga hafa skuli eiga þess jafnan kost að sækja um þau
störf sem í boði eru, en hins vegar að því að hjá ríkinu
starfi sem hæfastir starfsmenn. Síðarnefnda reglan byggir
í grunninn á sjónarmiðum um að hagsmunum hins
opinbera skuli ráðstafað á sem bestan hátt - stundum
er hér talað um að með hagsmuni hins opinbera skuli
farið á „forsvaranlegan“ hátt. Frá auglýsingaskyldunni
eru nokkrar undantekningar, sbr. 7. gr. laga nr. 70/1996
um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins og reglur
fjármálaráðherra um auglýsingar á lausum störfum.
Kemur fram í reglunum að ekki sé skylt að auglýsa störf
sem standa eiga í tvo mánuði eða skemur og ekki störf við
afleysingar, s.s. vegna orlofs, veikinda, barnsburðarleyfis,
námsleyfis o.fl., enda sé afleysingu ekki ætlað að standa
lengur en 12 mánuði samfellt. Af þessu leiðir að almennt
mun ekki skylt að auglýsa opinberlega sumarstörf
læknanema áður en ráðið er í þau. Engu að síður verður
viðkomandi stjórnvald að gæta þess að ákvörðun um
ráðningu byggi á málefnalegum sjónarmiðum, þar á
meðal um nægilega hæfni starfsmanns, og að jafnræðis sé
gætt meðal þeirra sem áhuga hafa á starfinu. Besta leiðin
til að tryggja umrætt jafnræði er tvímælalaust auglýsing
starfsins til þeirra sem áhuga kunna að hafa, jafnvel þó að
slík auglýsingaskylda sé ekki lögfest.
Ef opinber heilbrigðisstofnun ákveður að fela Félagi
læknanema að ráðstafa lausum sumarstörfum til
læknanema verður viðkomandi stofnun að gæta
þess að hún má ekki framselja forræði á endanlegri
ákvörðun um það hvort tiltekinn læknanemi fær starfið.
Ákvörðunarvaldið um ráðninguna, ábyrgðin á því að
ráðningin sé lögmæt og að fullnægjandi upplýsingar liggi
fyrir í málinu um hæfni viðkomandi læknanema, hvílir
hjá viðkomandi stofnun. Þetta vald og þessa ábyrgð má
heilbrigðisstofnunin ekki fela frjálsum félagasamtökum
læknanema nema hafa til þess skýra lagaheimild. Sé fylgt
að fullu þeirri reglu sem tilgreind er í grein 8.1.1 reglugerð
Félags læknanema að stöðuveitingar á vegum félagsins
séu bindandi virðast þær heilbrigðisstofnanir sem ráða til
sín læknanema í gegnum það kerfi sem reglugerðin lýsir
ekki fullnægja skyldum sínum að þessu leyti.
Ekki kemur fram í reglugerðinni hversu mikið umrætt
kerfi er notað af íslenskum heilbrigðisstofnunum við
ráðningu læknanema í sumarafleysingar. Útbreiðsla
kerfisins kann þó að mínu mati að skipta allnokkru máli.
Sé umrætt kerfi í raun notað nær undantekningarlaust
liggur jafnframt fyrir að íslenskir læknanemar eiga
litla aðra möguleika en að gangast undir ákvæði
ráðningarreglnanna, þar á meðal viðurlagaákvæði þeirra
skv. 16. gr. og skyldu til að greiða sérstakt ráðningargjald
skv. 5. gr. Sú almenna regla gildir um starfsemi stjórnvalda,
þ.e. handhafa framkvæmdavaldsins, að til að þeim sé
heimilt að íþyngja borgurunum með athöfnum sínum
og ákvörðunum verða þau að hafa til þess gilda heimild
frá löggjafarvaldinu í formi laga. Sérstaklega ríkar verða
kröfurnar um skýrleika og tilvist lagaheimilda þegar um