Læknaneminn - 01.04.2008, Blaðsíða 28

skoðun að þeim þætti með öllu óviðunandi að nemum
tækist að ráða sig með þessum hætti og töldu viðkomandi
hafa sloppið vel. Öðrum þótti farsakennd atburðarásin
sem fylgdi ráðningunni hins vegar sýna glögglega hve
óeðlilegt starfsumhverfi læknanemar byggju við.
Upp á síðkastið hefur einnig mikið verið rætt um hvernig
bæta megi samkeppnisstöðulæknanema á Islandi gagnvart
þeim íslensku læknanemum sem stunda nám erlendis.
Hefur í þeirri umræðu verið fullyrt að heilsugæslulæknar
á landsbyggðinni vilji í vaxandi mæli heldur ráða nema
að utan, þar sem þeir eiga þess kost að ráða þá aftur að
ári, kjósi þeir svo, ólíkt innlendu nemunum sem þurfa
að fara í gegnum nýja úthlutun í ráðningarkerfinu að ári
liðnu.
Umræðan nýverið hefur aftur á móti í mun minni mæli
snúist um hugmyndafræðina að baki ráðningarkerfinu.
Kerfið setur læknanemum afar þröngar skorður og því er
brýnt að unnt sé að réttlæta tilvist þess með haldbærum
rökum. Nokkur meirihluti læknanema er líkt og fram
hefur komið fylgjandi kerfinu. Ástæða þessa stuðnings er
fyrst og fremst sú að menn telja kerfið koma í veg fyrir
klíkuráðningar. Þótt slík sjónarmið séu skiljanleg verður
að spyrja hvort tilgangurinn helgi meðalið. Er réttlátt
og eðlilegt að hlutkesti ráði veitingu starfa á vegum
opinberra heilbrigðisstofnana? Eru raunverulega teljandi
líkur á að klíkuráðningar yrðu allsráðandi án tilvistar
ráðningarkerfis? Hvers vegna skyldu ekki sömu reglur
gilda um ráðningar læknanema og annars fólks?
Engan skyldi undra að vaknað hafi efasemdir um lögmæti
ráðningarkerfisins. Nemendur eru svo til nauðbeygðir
til að taka þátt í kerfinu þar sem í gegnum það fer
langstærstur hluti þeirra afleysingastaða sem þeim eru
ætlaðar. Vel er þekkt að vinnuveitendur hafa neitað að
taka við umsóknum þeirra sem hafa viljað ráða sig á
eigin vegum og bent þeim á að fara í gegnum kerfið. Að
sjálfsögðu vegur og þungt að fæstir æskja þess að reita
samnemendur sína og félaga til reiði með því að ráða sig
utan kerfisins enda er nú almennt litið á slíkt sem gróf svik.
Þessar aðstæður vekja óhjákvæmilega upp spurningar um
hvaða reglur íslensks réttar hafa áhrif á starfsemi félagsins
þegar það útdeilir störfum til læknanema og hvort eftir
þeim sé farið.
Til að fá úr lagalegum álitaefnum skorið leitaði
Læknaneminn á náðir Trausta Fannars Valssonar,
lögfræðings, doktorsnema í sveitarstjórnarrétti og
stundakennara í stjórnsýslu- og sveitarstjórnarrétti
við lagadeild Háskóla íslands. Var honum fengin í
hendur reglugerð FL um ráðningar og stutt lýsing á
framkvæmdinni eins og hún hefur verið að undanförnu.
Álit Trausta er birt í heild hér að neðan.
Er þörf á endurskoðun?
Lesendum verður eftirlátið að túlka álit Trausta.
Meginályktun undirritaðs, sem látið verður nægja að
nefna hér, er sú að að ráðningarkerfi FL sé í besta falli á
gráu svæði frá lagalegu sjónarhorni og að full ástæða sé
til að kanna lögmæti þess ofan í kjölinn.
Hvað sem lagalegu hliðinni líður hefur það löngum verið
skoðun undirritaðs að læknanemar þyrftu að endurskoða
á fordómalausan hátt hvort ráðningarkerfið þjóni
hagsmunum þeirra. Varla er ofsögum sagt að æsingur og
órökstuddar fullyrðingar hafi á köflum einkennt umræðu
um ráðningarkerfið fremur en málefnaleg rök. Spyrja
þarf hvort kerfi sem kemur í veg fyrir að læknanemar
geti sótt um þau störf sem þeir hafa mestan áhuga á sé
gagnlegt. Hvaða ógnun felst í hefðbundnu umsóknarferli
þar sem farið er yfir námsferil, starfsreynslu, meðmæli
o.s.frv. eðajafnvelboðað til starfsviðtala? Fjarstæðukennt
væri að gera sér grillur um að engar ráðningar færu fram í
gegnum klíku án ráðningarkerfisins. Hins vegar getur það
allsherjarhappadrætti, sem ráðningarkerfið er, vart talist
réttlátt. Til að koma í veg fyrir fáeinar klíkuráðningar,
sem óvíst er hversu margar yrðu, hafa læknanemar komið
sér upp kerfi þar sem enginn fær starf á eigin verðleikum.
Þegar horft er á málin frá sjónarhóli vinnuveitenda er í
raun furðulegt hve lengi þeir hafa látið bjóða sér að hafa
lítið sem ekkert um það að segja hvern þeir ráða til vinnu.
Eru þeir að auki með þátttöku sinni hugsanlega að fara á
svig við lög, sbr. álit Trausta.
Ráðningarkerfið hefur nú verið starfrækt um langt árabil.
Svo kann að vera að aðstæður hafi breyst frá stofnun
þess á fyrri hluta seinustu aldar þegar færri störf voru
í boði og þjóðfélagið var smærra í sniðum. Eðlilegt er
að læknanemar taki kerfið reglulega til endurskoðunar,
nú sem endranær. Er mikilvægt að þá sé farið vandlega
yfir málin og af sem mestri yfirvegun. Kerfi sem skerðir
verulega athafnafrelsi líkt og ráðningarkerfið þarf að vera
hægt að réttlæta með góðum rökum. Ennfremur þarf það
að vera í samræmi við landslög sem sett eru til að tryggja
grundvallarréttindi manna.
Ragnar Pálsson,
5.árs læknanemi
Undirritaður hefur tvívegis tekið sumarstöðu í gegnum
ráðningakerfið (2007 og 2008) og á héðan af nær engra
hagsmuna að gæta af breytingum á kerfinu.
Trausti Fannar Valsson er
doktorsnemi í sveitarstjórnarrétti
og stundakennari í stjórnsýslu- og
sveitarstjórnarrétti við lagadeild
Háskóla íslands.
Um sumarstörf læknanema
Samkvæmt beiðni hef ég lesið yfir reglugerð Félags
læknanema við Háskóla íslands um ráðningar m.t.t.
þeirrar aðferðar sem hefur verið viðhöfð við ráðningar
læknanema í sumarstöður við heilbrigðisstofnanir.
Undirritaðurhefurlitlaþekkinguáþeimafleysingastörfum
sem um er að ræða, hversu langan tíma sumarstörf
læknanema almennt standa eða hversu margar stöðurnar
eru hér á landi. Þessi atriði geta þó án vafa haft eitthvað
að segja um réttmæti þeirrar aðferðar sem viðhöfð er við
val í umrædd sumarstörf. Þá er óvarlegt að setja fram
beinharðar lögfræðilegar ályktanir nema þekkja gerlega
alla málavexti og aðstæður. Það veltur á þeim atvikum
sem til umfjöllunar eru hvaða lagareglur eiga við, en ekki