Úrval - 01.08.1968, Blaðsíða 55

JÓMALI HINN ÚGRÍSKI OG ... .
53
vörðuholtið, en yfirleitt átti langt
í land að litið væri á það sem full-
gildan sögulegan sannleik. Ég er
ekki í vafa um, að á slíku og því-
líku hafa íslenzkir fræðimenn ekki
áttað sig nærri nógu vel. Þeir átt-
uðu sig ekki á því að vantraust út-
iendra fræðimanna á íslenzkum
sögum stafaði af ókunnugleika, en
ekki af neinum yfirburðum, og af-
leiðingin varð, að sumir íslenzkir
fóru að hallast á sveif með þessu
vantrausti, og gengu þá jafnvel
lengra í því efni en hinum útlendu
hafði nokkurntíma þótt hæfa. Þeg-
ar kortið fræga af Vínlandi fannst
fyrir nokkrum árum, sem mið-
evrópskir munkar höfðu teiknað
eftir fyrirmyndum íslenzkra heim-
ilda, skildu menn hér heima hvorki
upp né niður í því sem var að ger-
ast, eða hversvegna þessi fundur
vakti þvílíka athygli meðal manna
í Englandi, Ameríku, Frakklandi,
Mið-Evrópu og víðar. Menn skildu
ekki að hinir lærðu menn í Evrópu
og Ameríku taka miklu meira mark
á munki frá fimmtándu öld en fs-
iendingi frá tólftu öld, jafnvel um
þau efni, sem íslendingurinn er
hinn eiginlegi heimildarmaður
Mið-Evrópumannsins, hvað þá um
annað. Því síður létu menn sér
þetta verða tilefni til að sjá í þessu
takmarkanir hinna lærðu útlend-
inga og hugsanlega yfirburði þess
að horfa út frá íslenzku sjónarmiði.
Það sem hér fer á eftir er til-
raun til þess að líta á málin frá ís-
lenzku sjónarmiði, því sjónarmiði
að hinar fornu sögur séu ekki að-
eins snilldarlega sagðar, heldur
snilldarlega sannsæknar, það er,
að tilgangur höfundanna hafi ver-
ið að segja satt. En með því að gera
ráð fyrir að söguhöfundur hafi sett
sér slíkt mark, en vitanlega ekkert
fullyrt um hvað honum hafi tekizt
í því efni, eða hvort honum hefur
alltaf jafnvel tekizt. Þar hlýtur
samanburður jafnan að hafa mikla
þýðingu, bæði innri samanburður, á
því sem sama saga og sami höf-
undur segir, og svo út á við, við
aðrar heimildir hins íslenzk-nor-
ræna bókmenntaarfs, og við hvað
eina sem vitað er. Ennþá fróðlegra
verður það þó, ef samanburður
fæst við eitthvað sem geymzt hef-
ur utan hins norræna menningar-
svæðis og óháð því, og eru þar
fornleifafundirnir á Nýfundnalandi
merkilegt dæmi, sem mönnum má
vera í fersku minni. Vegna tengsla
sinna við ameríska menningu fékk
sú uppgötvun þann framgang og
viðurkenningu sem henni bar. En
sé litið frá vestri til austurs, frá
Vínlandi til Bjarmalands, þá eru
tengslin þar engu síður merkileg,
við nafn Jómála sem finnsk-
úgrískar þjóðir hafa varðveitt í rás
aldanna, en Snorri Sturluson kunni
einnig að nefna eftir þeim mönn-
um sem sögur höfðu hafðar frá
Bjarmalandsferð Þóris hunds. Úr
því að guðsnafnið hafði geymzt rétt,
þá er enn síður ástæð'a til að rengja
önnur atriði frásagnarinnar, held-
ur er líklegast að hún sé sönn saga
sem treysta má. Það er að vísu
einkennilegt að í trú Bjarma á síð-
ari öldum hefur Jómali ekki verið
guð heldur gyðja, og ætla menn
að svo hafi verið frá öndverðu, eins
og betur verður vikið að síðar.