Úrval - 01.08.1968, Blaðsíða 61

JÓMALI HINN ÚGRÍSKI OG . . .
59
kynslóðir má virðast barnaleg nú
á dögum, en fyrir einum 200 árum
kunnu vísindamenn ekki að mót-
mæla því að svo gæti verið.
Þegar ég fór að leita að uppruna
matryoshkanna fyrir nokkuð mörg-
um árum, segir greinarhöfundur,
sótti hún mjög á mig þessi gamla
hugmynd um viðhald ættliðanna.
En fornleifafræðingar sögðu mér,
að ef ég hefði þarna á réttu að
standa hlyti matryoshkan að eiga
rætur sínar að rekja aftur í forn-
öldina eða lengra. Því að allar göt-
ur síðan á dögum Grikkja og Róm-
verja hefði faðirinn hvarvetna ver-
ið taiinn höfuð fjölskyldunnar, og
samfara þessu hefur verið sú skoð-
un, að barnið þægi líf sitt frá föð-
urnum, og að móðirin gerði ekki
annað en að fóstra það. Þetta hafði
Aristóteles kennt, og allir lærifeð-
ur kirkjunnar fetuðu þar í fótspor
hans. En fjölskyldumóðirin, ef svo
mætti segja, kona sem réð yfir
fjölskyldu sinni, líkt og feður síðar,
missti tign sína og stöðu fyrir þús-
undum ára, og að því er snertir
rússneskar goðasögur, þá varð þar
ekkert fundið, sem benti til þessar-
ar hugmyndar um viðhald ættlið-
anna, né heldur nokkur sú gyðja,
sem slík hugmynd væri tengd við.
En ef brúðurnar hefðu nú verið
af erlendum uppruna og ekki rúss-
neskar í fyrstu? Það er vitað, að
hinar litlu trélíkneskjur komu fyrst
frá Vyatka, borg sem stóð við ræt-
ur Uralfjalla, og var þar einu sinni
höfuðstaður Úgríu, mikils lands í
norðri, sem breiddi úr sér báðum
megin fjallgarðsins og allt norður
til Yamalskagans við Norðuríshaf,
— og vil ég nú skjóta því inn að
hér er greinarhöfundur kominn á
slóðir hinna fornu Bjarma. Það er
Bjarmaland sem hann kallar Úgríu.
— Þjóðflokkarnir Hanti og Mansi,
sem enn byggja hin mýrlendu og
skógivöxnu lönd meðfram Obfljót-
inu neðanverðu, eru afkomendur
hinar úgrísku þjóðar. Úgrísk mál
eru skyld máli Finna, Kirjála og
Eistlendinga, og svo furðulegt sem
það kann að virðast: Ungverja.
Því víkur þannig við, að á 5. öld
gengu hinir úgrísku í lið með
Alreki Gotakonungi í herferð hans
gegn Róm, sem tekin var herskildi,
rænd og rúin árið 410. Að þess-
um sigri unnum sneri aðeins nokk-
ur hluti hinna úgrisku aftur til sinna
norðlægu heimkynna, en hinir
tóku sér nýja bólstaði, og hafa
síðan búið þar sem nú heitir Ung-
verjaland.
Fornar rússneskar árbækur
herma að af höfuðgyðju úgriskr-
ar þjóðar hafi verið til líkneskja
úr skíragulli. Gyðjan átti mörg
nöfn, en elzta nafnið var Jumala.
Og í nútíma eistnesku þýðir Jumala
sama og gyðja. Hinir úgrísku, þ.e.
Bjarmar, áttu sér ekki stafróf eða
ritað mál, og lítið er vitað um
sögu þeirra, en spurnir höfðu menn
í Evrópu af hinni gullnu gyðju
þeirra þegar á 10. öld. Norrænar
sögur segja frá tilraun víkinga til
þess að ræna líkneskjunni og einn
þeirra, Þórir að nafni, komst. allt
inn í helgidóm hennar árið 1023.
Ein sagan segir að þarlend stúlka
sem hann átti vingott við, hafi vís-
að honum til vegar og sagt honum
nafn gyðjunnar. Gyðjan sat á stóli