Úrval - 01.09.1971, Síða 78

76
ÚRVAL
eða afskipta reiðra goða. Deyjandi
maður kemst í nána snertingu við
hið yfirnáttúrlega og ókunna og
helgast af krafti þess. Við manns-
lát mætast goðheimur og mann-
heimur, og sá dauði fær skerf af
þeim krafti, því goðmagni sem er
einkenni þess heims og þeirra afla
sem ekki standa í mannlegu valdi.
Eins og allt sem er gætt slíku goð-
magni getur sá dauði haft marg-
vísleg áhrif á mannheim, bæði til
ills og góðs. Goðmegin er tvíeggjað
sverð; það getur orðið mönnum til
hamingju og er uppspretta allra
lífsgæða, en það getur líka snúizt
gegn mönnum og orðið þeim til
ófarnaðar og bölvunar. Allt sem er
gætt goðmagni verður þess vegna
að umgangast með varfærni og virð-
ingu, og má rekja ýmsa siði í sam-
bandi við andlát og greftrun til
þessarar trúar.
En það er fleira en þessi krafttrú,
trúin á yfirnáttúrlegt megin hins
dauða, sem hefur mótað skoðanir
manna um framhaldslíf. Þýðingar-
mest í því sambandi er sú trú að
maðurinn sé gæddur sál, þ. e. hafi
til að bera eitthvað sem sé annars
eðlis en dauðlegur líkaminn. Þessi
trú er líka til um allar jarðir, og
vel má vera að í henni sé líka að
leita undirrótar krafttrúarinnar sem
nefnd var hér að ofan. En út í þá
sálma verður ekki farið hér.
Á það verður hér að leggja
áherzlu að sálarhugtak það sem nú-
tímamönnum mun tamast er engan
veginn upprunalegt. Nútímamenn
líta annað hvort svo á að sálin sé
ein og óskipt, andstaða forgengi-
legs holdsins, eða hún sé summa
allrar hugsunar- og tilfinningastarf-
semi mannsins. Frumlægari miklu
en sálareinhyggja nútímans eru tví-
skiptar eða margskiptar sálnahug-
myndir. Þá er gert ráð fyrir að
maðurinn sé gæddur tvenns konar
sálum eða jafnvel fleiri. Annars
vegar er gert ráð fyrir einhverjum
lífskrafti eða lífsefni (lífskröftum/
lífsefnum) sem einkenni lifandi ver-
ur og hverfi frá þeim við dauðann.
Fjör nefndu forfeður okkar þess
háttar sál, sem mætti kalla lífssál
eða líkamssál. Hún er nauðsynleg
forsenda lífsins, uppspretta lífsafls-
ins, ef ekki lífsaflið sjálft. Þessarar
sálar verður vart í andardrætti,
blóðhita, hárvexti og öðru slíku,
sem eru greinilegust tákn um líf.
Þessi sál getur ekki horfið burt úr
líkamanum, án þess að það valdi
sjúkdómum og dauða, takist ekki
að reka hana aftur inn í líkamann.
Hin megintegund sálna er miklu
laustengdari líkamanum, en draum-
mynd mannsins, tvífari hans eða
skuggi. Hana mætti nefna lausasál
á íslenzku. Lausasálin getur yfir-
gefið líkamann og birzt öðrum í
draumum eða sýnum, meðan eig-
andinn liggur í svefni eða dái. Oft
þróast þessi sál yf-ir í sérstaka
verndarvætti mannsins, fylgju hans.
Lausasálin lifir oftast manninn, og
þar sem á sérstök ríki eða heim-
kynni dauðra er trúað er það lausa-
sálin sem þangað hverfur. En um
leið getur líkamssálin líka verið á
ferli eftir andlátið, en vegna hinna
nánu tengsla hennar við líkamann
verður hennar helzt vart í grennd
við greftrunarstaðinn. Og þess eru
jafnvel dæmi líka að talið sé að það