Milli mála - 2023, Side 51

MILLI MÁLA
Milli mála 15/2/2023 51
sem verður vikið að síðar í þessum kafla, en einnig nýmál sem
George Orwell samdi fyrir skáldsöguna 1984 (2021) og nadsat sem
andhetjan talar í skáldverkinu A Clockwork Orange eftir Anthony
Burgess (2011). Barnabókahöfundurinn Roald Dahl þótti einnig ein-
staklega skapandi á þessu sviði en hann samdi nýyrði og bullorð sem
hann notaði í verkum sínum. Svona mætti lengi telja en víkjum nú
að málgerð tilbúinna tungumála.
2.2. Málgerðir tilbúinna tungumála
Það sem einkennir tilbúin tungumál er að þau hafa einhvers konar
málkerfi, líkt og náttúruleg tungumál. Þau eru byggð upp með ein-
hvers konar setningagerð, málfræðireglum og orðaforða, formgerð
sem er tengd við merkingu, sem aðrir málhafar eiga að geta tileinkað
sér og notað. Sá sem semur tungumálið velur málgerð þess og þær
málfræðilegu formgerðir sem það á að hafa og eru þetta yfirleitt mál-
gerðir og formgerðir sem eru til eða eru a.m.k. hugsanlegar í mann-
legu máli, eins og verður rætt betur síðar í þessum kafla. Bâleybelen
er t.a.m. einingamál eða viðskeytamál (e. agglutinative) sem kemur
kannski ekki á óvart þar sem tyrkneska hefur sömu málgerð.
Alþjóðlegu hjálparmálin hafa einnig oft einkenni einingamála, og
jafnvel rótamála eða stakhlutamála (e. isolating languages), enda hefur
eitt helsta markmiðið á bak við þau alltaf verið að málin séu beyg-
ingarlega einföld til þess að sem flestir málhafar geti tileinkað sér þau
auðveldlega.3 Höfundar þessara tungumála hafa því forðast mál-
gerðir sem þeir hafa talið flóknari, eins og samrunamál eða beyginga-
mál (e. fusional languages), þ.e.a.s. mál eins og t.d. grísku, latínu,
íslensku, pólsku og rússnesku, sem einkennast af aðskeytum og
beygingarendingum þar sem ein beygingarending getur táknað
margar ólíkar málfræðilegar formdeildir, ólíkt einingamálum eins og
finnsku og tyrknesku, þar sem ein beygingarending táknar yfirleitt
eina eða í mesta lagi tvær beygingarformdeildir (Baldur Ragnarsson
1999).
3 Þótt tungumálum heims sé gróflega skipt í fjóra meginflokka, þessa þrjá ofangreindu auk inn-
limunarmála (e. incorporating languages), er mikilvægt að árétta að flest tungumál hafa einkenni
fleiri en eins flokks. Auk þess má nefna að þótt einingamál hafi ákveðið beygingarlegt gagnsæi
fram yfir samrunamál, þá má deila um hvort þau séu nokkuð einfaldari eða hvort það sé auðveldara
að læra þau!
INGUNN HREINBERG INDRIÐADÓTTIR