Mímir - 01.06.2005, Síða 26

drykkjuskapur hafi verið í bröggum en annars
staðar eigi við takmörkuð rök að styðjast, að
minnsta kosti fyrstu tvo áratugina sem í þeim var
búið (Eggert Bernharðsson, 2000, bls. 191).
Áhugavert er að skoða bút úr gagnrýni Vísis
á Fram og aftur blindgötuna. Gagnrýnandinn
lofar plötuna í hástert og hún er ekki gagnrýnd
fyrir neitt annað en textann um jólanáttburðinn,
með orðum gagnrýnanda: „Megas, sleppum
sorpblaðamennskunni á plötuml" (Vísir 31. okt.
1976).
Ég ætla ekki að reyna að skera úr um hvort túlka
beri þessi orð þannig að poppskríbentinn kunni
ekki við að hreyft sé við braggatabúinu eða hvort
hann er að gagnrýna Megas fyrir að gera sig sekan
um fordóma gagnvart braggalífinu. Hið síðarnefnda
er þó ansi hæpið. Sennilegasta skýringin á
neikvæðum viðbrögðum við þessum texta er sú
að fólk kann ekki við að þess eigin fordómar séu
dregnir blygðunarlaust fram í sviðsljósið. Þegar
fólk sér sínar eigin skoðanir í sinni öfgafyllstu mynd
reiðist það. Þannig verður myrk mynd Megasar
af braggalífinu nokkurs konar lausnari þess, þó
kannski sé fullseint í rassinn gripið.
Hernámsárin höfðu meiri áhrif á menningu
þjóðarinnar en að sjá fólkinu fyrir bröggum að búa
í. „Ástandið" hefur haft talsverð áhrif á sjálfsvitund
þjóðarinnar og þegar hefur verið rætt um „Mættu“.
Á Millilendingu er hressilegur texti um stúlku sem
segist eiga sig sjálf. Textinn hefst á því að einhver
- hún veit ekki hver - kemur henni inn í kviðinn á
mömmu hennar. Stúlkan stækkar og tekur til við
þá iðju sem henni lætur best, og flestum öðrum
kvenmönnum í kvæðaheimi Megasar, að leggjast
undir þá karlmenn sem hún kemst yfir. Hún er
komin í ansi góða æfingu á þessu sviði þegar
stríðið kemur loksins. Þá lætur hún alla íslenska
bólfélaga lönd og leið og leggst undir herinn. í
textanum er rifjað upp það sem alkunna er, að
stríðið var einungis upphaf hersetu hér á landi sem
enn sér ekki fyrir endann á:
Ég var með Jóni
Jónas með sér
og svo kom stríð
og svo kom her
og svo kom friður
og ennmeiri her
ég ég var með
Jónatan sér
Textinn er sáraeinfaldur. Megas leikur sér að
stöðugum endurtekningum. í laginu fylgjumst
við með lífshlaupi stúlkunnar í gegnum
endurtekningarnar: „ég var með guði“/„ég var með
henni“/„ég var með Páli“/„ég var með Jóni“/„Og ég
var með, með heilum her“. Eftir stutt stopp í kviði
móður sinnar og skjótafgreidda æsku finnur hún
köllun sína. Hún er með öllum þeim karlmönnum
sem hún kærir sig um og þegar herinn kemur lætur
hún ekkert stöðva sig, hún er með honum öllum og
fer svo á bæinn líka. Hún birtist hér sem gleðikona
og myndin af henni verður þess vegna ósjálfrátt
neikvæð í hugum flestra áheyrenda. Þó mætti taka
hér til skoðunar Davíð Stefánsson sem vísað er
til í textanum; stúlkan segir eins og Ijóðmælandi
hans: „ég kem og ég fer“. í Ijóðum hans skín í
gegn lauslyndið. Ljóðmælendur hans eru oft miklir
gleðimenn og bóhemar og ef fyllsta hlutleysis er
gætt í skoðanamyndun þá átta menn sig á því að
sáralítill munur er á þeim og stúlkunni í textanum.
Davíð hneykslar þó engan því að það sem hann
gerir er jákvætt í veröld sem karlar ráða.
Nöturlegt er viðlagið í „ég á mig sjálf“:
Ég á mig sjálf
Ég á mig sjálf
Ég á mig sjálf
Ég á mig sjálf
Ég á mig sjálf
Ég á mig sjálf
en Mammaboba
starfrækir mig
Það gefur til kynna að þrátt fyrir að stúlkan
segist eiga sig sjálf þá sé hún mella og selji sig
út til skamms tíma í senn, því að Mammaboba
starfrækir hana. Það má beinlínis tengja hernum.
Stúlkan er táknræn fyrir þjóðina og Mammaboba
er hersetuliðin. íslenska þjóðin hafði hokrað hér
í fátækt og eymd um langa tíð. Hér á landi hefur
ekki þótt tiltökumál að láta útlendinga bjóða
mörlandanum hvað sem er í gegnum tíðina og
þegar herinn kom var öllum hans fyrirmælum hlýtt.12
Þjóðin missti í raun og veru allan sjálfsákvörðunar-
rétt til hersins. íslendingar máttu og áttu að ráða sér
sjálfir en ef eitthvað var á annan hátt en Bretarnir/
Kanarnir vildu hafa það höfðu íslendingar ekkert
um það að segja.'3 Auk þess tóku landsmenn
auðvitað að sér öll þau störf sem herinn þurfti að fá
unnin. íslendingar lögðust bókstaflega undir hann
12 Ríkisstjómin mótmælti reyndar yfirleitt þegar brotið var á
rétti l’slendinga en það náði ekki lengra en það. Dæmi um
slíkt er að þegar ritstjórar og blaðamaður Þjóðviljans voru
handteknir, mótmælti Alþingi handtöku og brottflutningi
íslenskra þegna og banni á útgáfu íslensks dagblaðs.
Handtöku Einars Olgeirssonarvarsérstaklega mótmælt þar
sem hann var þingmaður, auk þess að vera annar ritstjóri
Þjóðviljans. Bretar höfðu lofað að láta innanlandsmál
afskiptalaus en gerðu það auðvitað ekki, enda enginn
raunverulegur vilji til að stöðva þá þar sem heilmiklir
peningar voru í spilinu.
13 Sbr. t.d. brottflutning íslenskra þegna og bann á útgáfu
Þjóðviljans sem ég minntist á hér að framan.
24