Mímir - 01.06.2005, Síða 56

Hjálparsögn og lýsingarháttur þátíðar
sambeygjast því ekki andlaginu líkt og gerist
í nefnifallsþolmynd. Hjálparsögnin er alltaf í
3.pers.et. og lýsingarhátturinn í hk.et.nf. líkt og í
ópersónulegri þolmynd og aukafallsþolmynd. Þeir
nafnliðir sem eru í þgf. eða ef. halda sama falli í nýju
setningagerðinni líkt og í aukafallsþolmynd, sjá (6).
fyrir sjónir og myndu fæstir telja þau tæk. Nýja
setningagerðin virðist þó vera hluti af máltilfinningu
margra barna og unglinga, eins og fyrri rannsóknir
hafa sýnt. Þessi munur á máltilfinningu yngra og
eldra fólks kom einnig greinilega fram í athugun
minni og mun ég greina nánarfrá niðurstöðunum í
4. kafla.
(6) a. Forstjórinn sagði honum
(þgf.) upp.
b. Honum (þgf.) var sagt upp.
c. Það var sagt honum
(þgf.) upp.
Germynd
Aukafalls-
þolmynd
Nýja
setningagerðin
Annað einkenni nýju setningagerðarinnar tengist því
að þegar frumlag hefðbundinnar germyndar- eða
þolmyndarsetningar er óákveðið er hægt að hafa
það aftar í setningunni og setja gervifrumlagið það
eða einhvern annan lið fremst (setninguna, sjá
(7a-b). Ekki er hægt að hafa ákveðið frumlag aftar í
setningu, sjá (7c-d), og er þessi regla kölluð hamla
ákveðins nafnliðar.
(7) a. Það voru seldir nokkrir bílar (óákv. frumlag)
um helgina.
b. Um helgina voru seldir nokkrir bílar (óákv.
frumlag).
c. *Það voru seldir bílarnir (ákv. frumlag) um
helgina.
d. *Um helgina voru seldir bílarnir (ákv.
frumlag).
3. Fyrri rannsóknir
Nokkrar rannsóknir hafa verið gerðar á nýju
setningagerðinni í máli íslenskra ungmenna
undanfarin ár. Flestar hafa verið unnar undir
umsjón Sigríðar Sigurjónsdóttur dósents og
Joan Maling prófessors. Fyrsta skrefið var tekið
árið 1996 þegar þær stóðu fyrir frumrannsókn
á þessari nýju setningagerð sem framkvæmd
var af tveim nemendum sem skrifuðu svo B.A.-
ritgerð hvor um sína rannsókn. Hvor um sig tók
fyrir tvo 10. bekki, annan í Reykjavík og hinn á
landsbyggðinni. Sigríður og Joan birtu grein um
þessa frumrannsókn árið 1997. Veturinn 1999
- 2000 stóðu þær Sigríður og Joan svo fyrir mjög
umfangsmikilli rannsókn. Athuguð voru ýmis
setningafræðileg einkenni og tengsl við félagslega
þætti. Niðurstöður þessarar rannsóknar hafa nú
þegar birst í Skt'mu, Málfregnum og íslensku máli.
Vorið 2002 gerði Stefanía Björnsdóttir litla könnun
á notkun nýju setningagerðarinnar í 3., 5. og 7.
bekk í einum skóla í Reykjavík. Hún skrifaði ritgerð
um niðurstöðurnar I setningafræðinámskeiði hjá
Jóhannesi Gísla Jónssyni aðjúnkt.
Ef nýja setningagerðin er ný tegund af þolmynd
þá brýtur hún hömlu ákveðins nafnliðar sem leyfir
ekki að frumlag sé ákveðið. í þessu sambandi hefur
verið bent á að hugsanlega sé hamla ákveðins
nafnliðar ekki lengur virk regla í máli barna og
unglinga (sjá Margréti Guðmundsdóttur 2000, bls.
171-173). Niðurstöður Sigríðar og Joan (2001a)
benda hins vegar til þess að ungt fólk leyfi ekki brot
á hömlu ákveðins nafnliðar í venjulegum setningum
með frestuðu frumlagi (sjá 7c-d) og því virðist ekki
vera hægt að segja að reglan um hömlu ákveðins
nafnliðar sé óvirk.3 Ef þessi nýja setningagerð er
hins vegar ný ópersónuleg germynd, eins og þær
Sigríður og Joan telja, þá brýtur hún ekki hömlu
ákveðins nafnliðar því þá er nafnliðurinn andlag
en ekki frumlag, sjá (8). Hamla ákveðins nafnliðar
verkar aðeins á frumlög en ekki andlög.
(8) Það var selt bílana (ákv. andlag) um helgina.
Dæmin um nýju setningagerðina hér að framan
kunna að koma fullorðnum málhöfum undarlega
3 Sjá nánar Sigríði Sigurjónsdóttur og Joan Maling (2001 a,
bls. 159).
3.1 Frumrannsókn
í frumrannsókninni var spurningalisti sem þær
Sigríður og Joan hönnuðu lagður fyrir nemendur og
áttu þeir að dæma setningarnar og merkja við einn
möguleika af þremur: 1: ef þeir gátu sjálfir notað
setninguna, 2: ef þeir höfðu heyrt setninguna hjá
öðrum en notuðu hana ekki sjálfir, 3: ef þeir töldu
að svona talaði enginn. Guðbjörg M. Björnsdóttir
(1997) lagði spurningalista fyrir tvo 10. bekki,
annan á Hvolsvelli en hinn í Hvassaleitisskóla I
Reykjavík, en Aðalheiður Þ. Haraldsdóttir (1997)
lagði spurningalista fyrir einn 10. bekk á Höfn í
Hornafirði og annan í Austurbæjarskóla í Reykjavík.
Árið 1997 birtu þær Sigríður og Joan grein um
þessa frumrannsókn í Proceedings of the 21s'
Annual Boston Unlversity Conference on Language
Development.
Þótt þessi frumrannsókn næði ekki til mikils
fjölda nemenda gaf hún góða hugmynd um
stöðu nýju setningagerðarinnar í máli unglinga.
Nokkrir fullorðnir fengu einnig að spreyta sig á
spurningalistum í báðum könnunum og svör þeirra
voru notuð til viðmiðunar. Einnig voru könnuð
54