Mímir - 01.06.2005, Qupperneq 73

„Heyrðu Geir Söga. Heldurðu ekki, að það sé
óhætt að láta okkur þessa þrjá stráka vera
á jullunni af honum Stóra Geir hérna á milli
bryggjanna? Við missum aldrei árar í sjóinn.“
„Mmmhmm," sagði Geir Söga. „Ert þú þá
kominn enn einu sinni hingað. Þú hefðir ekki
haft fyrir því að biðja um julluna, ef enginn hefði
verið hérna ef ég þekki þig rétt.“ „Það er alveg
satt,“ viðurkenndi Gvendur Jóns. „En við þessir
strákar stelum aldrei jullum. Við biðjum ykkur
bara í huganum um leyfi, þegar enginn er við.
Hvernig á maður að biðja um leyfi, þegar þú ert
inni hjá þér?“39
Það er að sjálfsögðu ekki það sama að stela og
að biðja í huganum um leyfi. Þettafannst kallinum
náttúrulega bráðfyndið og endaði á því að lána
þeim bátinn því þeir myndu hvort eð er biðja um
hann í huganum um leið og hann snéri við þeim
baki. Viðbrögð Geirs gamla við orðheppni Gvendar
mætti vel túlka sem losandi kímni, hláturinn brýst
fram þegar Gvendur snýr umvöndunum Geirs sér
í hag og gefur honum ekki færi á að halda þeim
áfram.
Um Jón Odd og Jón Bjarna.
Guðrún Helgadóttir gaf út bækurnar um
tvíburabræðurna Jón Odd og Jón Bjarna á árunum
1974, 1975 og 1980 eða um það bil 25 til 16
árum á eftir Gvendarbókum Hendriks Ottósonar.
Bækur Guðrúnar Helgadóttur slógu strax í gegn,
ekki síst fyrir hressilega kímni og skemmtilegar
mannlýsingar. Sögurnar eru samtímaleg skáldverk
og í tímaröð ólíkt Gvendarsögunum sem eru í
smásagnaformi og ekki í sérstakri tímaröð. Vegna
þess að bækurnar eru í tímaröð og atburðir þeirra
eru öðrum þræði alvarlegir og vekja strákana
til umhugsunar mætti vel kalla þær þroskasögu
þeirra. Bræðurnir eru á svipuðum aldri og strákarnir
í Gvendarbókunum í kaflanum að framan eða 6-
8 ára sem sést af því að í annarri bókinni byrja
þeir i skóla. Strákarnir búa í blokk í Reykjavík en
nákvæmari er staðsetningin ekki, aðeins sagt
frá því að þeir hafi áður búið í Norðurmýri. Á
ritunartíma sagnanna hefur borgin smám saman
breyst úr því að vera kaupstaður eins og á tímum
Gvendarbókanna og í það að vera borg með um
84.000 íbúum.40 Fjölgunin á um það bil 70 árum er
því hvorki meira né minna en um 75.000 manns.
Bækurnar fjalla um ýmsa viðburði í lífi strákanna,
fermingarveislu, sumarbúðir, skólagönguna,
ævintýraferð á öskuhauganá og margt fleira. Þeir
takast á við hrekkjusvín, erfiðan afa, erfiðari ungiing
39 Hendrik Ottóson 1964, bls. 275.
40 Upplýsingar símleiðis frá Hagstofu íslands,
Mannfjöldatölum.
og dauðsfall lítils barns.
Samskipti bræðranna við stelpur einskorðast
að mestu leyti við yngri og eldri systur þeirra, sem
þeim finnst báðum illþolanlegar. Þeirfá þó fljótlega
aðra sýn á stelpur þegar þeir byrja í skóla og þurfa
að sætta sig við ungan kvenkennara sem reynist
svo vera ágæt. Þeir kynnast iíka bekkjarsystur
sinni sem þeim líst báðum nógu vel á til að toga í
flétturnar á henni í frímínútunum og senda henni
heimagert jólakort.
Bækurnar eru með 3. persónu frásögn en frá
sjónarhorni barna sem er eitt af höfundareinkennum
Guðrúnar. Höfundurinn stendur því alveg utan við
söguna. Þó má í öllum bókunum sjá félagslegan
boðskap og þá sérstaklega í þriðju og síðustu
bókinni þar sem komið er inn á stöðu þroskaheftra
og aldraðra. Það er aðallega móðir strákana sem
er rödd réttlætisins og málpípa höfundarins og hún
upplýsir þá um brotalamirnar í þjóðfélaginu hvað
varðar stöðu þessara hópa. Bækurnar eru uppfullar
af félagslegu raunsæi og tekst ágætlega að lýsa
íslensku hversdagslífi barna á 8. áratugnum. Þó
má segja að ytra raunsæi sé sýnilegra í bókunum
en hið innra þar sem dregin er upp lýsing af
hversdagslífi íslenskra barna á leikskólum, í
skólum og á heimilum kemur sjaldnast fram innra
raunsæið sem myndi þá án efa sýna vandamálin,
hjónaskilnaðina, vinnuþrælkunina og almennt það
sem venjulegar nútímafjölskyldur þurfa að glíma
við.41 Staða barna er Guðrúnu líka hugleikin og oft
kemur fram í bókum hennar hvað lítið er hlustað á
börn og tekið mark á skoðunum þeirra.
Aðalpersónur Guðrúnar eru trúverðugir og
skemmtilegir persónuleikar en aukapersónurnar
eru flestar talsverðar erkitýpur og hafa ekki mikla
dýpt. Þær eru yfirleitt kynntar stuttlega og eru
fremur yfirborðskenndar. Anna Jóna, ungiingurinn
á heimilinu er fremur dæmigerður unglingur og
fyrirsjáanleg. Hún er oft pirruð og geðvond og
sögð vera með „unglingaveikina" sem er fremur
alvarlegur sjúkdómur að mati bræðranna. Það er
þó ekki hjá henni sem helstu skapgerðareinkenni
persónanna komafram heldurfremur hjá
strákunum sjálfum og móðurinni, sérstaklega þegar
jafnréttismál og málefni barna eru til umræðu.
Ytri sögutíminn er fremur skýr, fram kemur að
Kvennalistinn hefur verið stofnaður og strákarnir
ræða um Þórberg Þórðarson og Sálminn um
blómið. Sögusvið er enn skýrara, strákarnir búa í
Reykjavík og helsta nágrenni þeirra er nefnt sínum
réttu nöfnum; Gufunes, Hveragerði, Ártúnsholtið og
Esjan standa Ijóslifandi fyrir augum þeirra sem lesa
bækurnar og þekkja umhverfið.
Flest skopleg atvik sem koma fyrir í bókunum
um Jón Odd og Jón Bjarna byggjast á misskilningi
þeirra bræðra á því sem er sagt eða gert. Þeir
41 Silja Aðalsteinsdóttir 1999, bls. 19.
71