Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 2020, Qupperneq 106

105
Um sannfræði Hrafnkelssögu
til skammt austan við brúna á Jökulsá og þar
á kirkjan að hafa verið. Hversu lengi kirkja
stóð í Hrafnkelsdal er óvíst, en líklegt að hún
hafi verið þar jafn lengi og byggðin.
Í skýrslum sýslumanna Múlasýslu til
Landsnefndarinnar 1770–71, er getið um
eyðibyggðina í Hrafnkelsdal, sem þá var að
byggjazt aftur.
Pétur Þorsteinsson á Ketilsstöðum segir,
að í dalnum hafi verið 5 til 6 bóndabæir með
vissu fyrir utan prestssetrið, sem hann nafn-
greinir ekki.
Hans Wíum á Skriðuklaustri telur að fyrr
á tímum hafi verið 8 til 10 bæir í dalnum.
Hann segir að í honum sé skógur og ágætir
hagar, matjurtir og dálítill heyskapur, sem
með ræktun gæti orðið nægilegur. Í meðal
árferði telur hann að hægt sé að hafa þar 13-15
hundruð fjár, enda geti það gengið sjálfala yfir
veturinn. Fyrzt gæði dalsins voru svo mikil
um miðja 18. öld, má gera sér í hugarlund, að
þau hafi verið sízt verri á söguöld, er loftslag
og gróðurfar var mun hagstæðara en síðar
varð. Hans getur þess einnig, að fyrr á tímum
hafi fólk stundað bæði gæsa- og svanaveiðar
á heiðunum inn af Fljótsdal og Jökuldal til
mikilla nytja, og þá eflaust líka í Hrafnkelsdal.
Bendir nafnið Vaðbrekka í þessa átt (vaðás
var notaður við fuglaveiði).
Í svipaðan streng tekur Jón Arnórsson á
Eiðum. Hann telur, að í dalnum sé heil kirkju-
sókn og þar hafi verið 8-10 bæir fyrr á tímum.
Um landgæði, farast honum líkt orð og Wíum,
en bætir því við, að dalurinn hafi þá ekki verið
byggður í langan tíma.
Af þessu má sjá, að fyrr á tímum hefur það
verið sannfæring flestra, að ekki færri en 8
til 10 bæir hafi verið í dalnum, ef ekki fleiri,
enda eru þekktar svo margar rústir í dalnum.
Af því má sjá, að einhvern tíman hefur þarna
verið allmikil byggð. Ef gert er ráð fyrir því,
að á seinni hluta 10 aldar (á dögum Hrafnkels)
hafi byggðin verið komin í hámark er augljóst
að jafn fjölmenn byggð hefur ekki horfið
með öllu á skömmum tíma, og því ekki rétt
hjá Sigurði, að hún hafi verið farin að ganga
saman í lok 10. aldar, og verið með öllu horfin
á dögum söguritarans. Þá skoðun byggir hann
einkum á því, hversu hátt dalurinn sé yfir
sjávarmáli og búskapur hafi alla tíð verið
erfiður þar. Ég er ekki viss um að bændur í
Hrafnkelsdal nú fallizt á þessa skoðun. Hvað
þá þeir sem bjuggu þar á söguöld. Er landgæði
voru betri en síðar var.
Það er að vísu rétt að byggðin virðist hafa
verið farin að ganga saman í lok 14. aldar, því
að í Vilchinsmáldaga 1397 á Valþjófsstaða-
kirkja ,,selland á Laugarhúsum“, sem þá hafa
verið komin í eyði sem bær.
En þótt Laugarhús væri þá í eyði, er ekki
þar með sagt að allur dalurinn væri það og
bendir það þó þá til einhverrar byggðar, að
síðar eignaðist Valþjófsstaðakirkja dalinn
allan, sennilega eftir að að hann eyddist með
öllu í Svarta dauða í byrjun 15. aldar. Hefði
þá sellandið á Laugarhúsum verið upphaf yfir-
ráða kirkjunnar í dalnum. Þá var a.m.k. liðin
heil öld frá því sagan var rituð, og margt getur
gerzt í byggðasögu einnar sveitar á skemmri
tíma.
Þessi fullyrðing Sigurðar verður því að
teljast mjög hæpin enda ósönnuð.
Ekki verður hér farið út í að rekja sögu
Hrafnkelsdals eftir 1400, enda kemur hún
ekki þessu máli við, en líkindi eru á að lítil
byggð hafi verið þar fram á s.h. 18. aldar, er
hann tók að byggjast aftur.
Hins vegar voru þar sel höfð úr Fljótsdal
á nokkrum stöðum, eins og örnefni benda til.
Frá 18. öld hafa jafnan verið tveir til þrír bæir
í dalnum og er svo enn í dag.
Um bæjarnöfn þau í Hrafnkelsdal er getið
er um í sögunni er það að segja, að þau eru
öll kunn nema Leikskálar, sem almennt er
talið að sé Vaðbrekka, en hennar er ekki getið.
Hér mun ekki rætt frekar um þessi örnefni,
en aðeins depið á eitt þeirra, Aðalból, höfuðból
Hrafnkels. Allir sem komið hafa í Hrafnkels-