Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2011, Blaðsíða 257
Hveradalabrekku. Hafa verður í huga að mælitímabilið er stutt og sérlega stutt ef ætla má
að hálka af völdum gufu frá Hellisheiðarvirkjun verði við fremur óalgeng veðurskilyrði [1].
Ef gengið er út frá því að hélumyndun sé nær útilokuð í þurri N-átt, sem vissulega er
nokkuð algengt veðurlag, má e.t.v. hugsa sér þrenns konar veðurskilyrði, sem hugsanlega
eru völd að því að þáttur gufunnar geti hraðað eða aukið á hélumyndun eða ísingu af
einhverju tagi á þessum slóðum Suðurlandsvegar:
a. Hvöss N-átt þar sem gufumökk Hellisheiðarvirkjunar slær niður og fylgir yfirborði.
Hélumyndun er þá möguleg, en tilvik eru ekki þekkt. Búast má við N-átt af þeim styrk
með frosti, veðurlagi sem á sér stað að jafnaði einu sinni til þrisvar yfir veturinn.
b. Hár raki í lofti og fremur hægur N-vindur. Þá getur viðbótarraki frá gufumekki Hellis-
heiðarvirkjunar leitt um stund til mettunar í Hveradalabrekkunni. Engin merki eru
um sérstaka hélumyndun á vegi þegar svo háttar til, en vel má hugsa sér að héla falli
á veg í einhverjum mæli við slíkar veðuraðstæður. Oftar fylgir úrkoma þegar loft er
rakt í N-átt og hálka myndast þá hennar vegna.
c. Frostúði er þekktur hálkuvaldur. í köldu og stilltu veðri þar sem engu að síður er
greinileg N-átt nær gufan að rísa upp í ákveðna hæð og sú staðreynd að loftið er
stöðugt gerir það að verkum að getan til lóðréttrar blöndunar við þurrara loft er
takmörkuð. Lagskipting loftsins á þá mestan þátt í því að fíngerður úði fellur úr
gufumekkinum sem frýs síðan við snertingu við yfirþorðið og myndar glæru. Hátt
rakastig við jörð er ekki endilega forsenda fyrir frostúðanum. Eitt hálkutilvik þessa
tvo vetur, sem athugunin náði til, má nær örugglega rekja til frostúða þar sem gufan
kemur við sögu. Hugsanlega eru tilfellin þó fleiri.
Myndun hálku af völdum hélu eða frostúða í Hveradalabrekkunni verður ekki mæld með
óyggjandi hætti. Hálkumælingar eru gerðar með mælingum á bremsuvegalengd
ökutækja eða sérstökum viðnámsmælum, sem dregin eru eftir veginum. Þess háttar
mælingar eru ekki gerðar með kerfisbundnum hætti hér á landi á þjóðvegum landsins.
Eina vísbendingin um meiri eða staðbundna hálku, t.a.m. í Hveradalabrekkunni, fást
aðeins með athugunum vegfarenda eða vegþjónustuaðila Vegagerðarinnar. Eðli málsins
samkvæmt verður á þann hátt vandkvæðum bundið við að byggja upp grunn upplýsinga
eða tölulegan mælikvarða á tíðni þeirrar sérstöku gerðar hálku sem hér hefur verið til
umfjöllunar. Veðurskilyrði sem valda frostúða eru nú ágætlega þekkt á þessum slóðum.
Hugsanlega má setja fram mat á tíðni slíkra atburða með því að greina mælingar á
nálægum veðurstöðvum, t.d. Miðdalsheiði og Hellisheiði þar sem mælingar hafa verið
gerðar um nokkurra ára skeið.
Heimildir:
[1] Haraldur Sigþórsson, Einar Sveinbjörnsson og Árni Sigurðsson. Áhrif gufu frá virkjunum við Suðurlandsveg á
umferðaröryggi. Lokaskýrsla til Vegarðarinnar og Orkuveitu Reykjavíkur.28.apríl 2011.
[2] Road Safety Manual. Recommendations from the world road association (PIARC).nr. 00982093.2004.
[3] COST 353, New Development for Winter Service on Europian Roads, 2008.
[4] Auður Þóra Árnadóttir. Samantekt um hálkuslys 2007-2009. Óbirt greinargerð byggð á slysaskráningu lögreglu,
Vegagerðin 2010.
[5] Útafakstur og veltur bifreiða, djúpgreining. Rannsóknarnefnd umferðarslysa, apríl 2007.
[6] Trafikksikkerhetshaandboken,TÖI, einkum 2.6 Vintervedlikehold av veger, Noregur, 2000.
[7] Sigurður Guðjón Jónsson og Haraldur Sigþórsson: Bestun leiðavals til hálkuvarna á Suðvestursvæði Vegagerðarinnar,
meistararitgerð við HR frá mars 2011.
[8] Einar Sveinbjörnsson. Vegir og vetrarveðrátta. Óútgefið námshefti Vegagerðarinnar, 2007.
[9] Handbók um vetrarþjónustu. Vegagerðin-þjónustudeild, febrúar 2011.
[10] Flosi Hrafn Sigurðsson o.f\. Additional WindandStability Observations at Sómastaðagerði in ReyðarfjörðurVI, June 2002-
May 2003.Veðurstofa íslands, Reprort 03032, VÍ-TA03.September 2003,81 p.
[11 ] Dispersion Basics. COMET® Program. University Corporation for Atmospheric Research. NCAR, Boulder, Colorado. 2002.
Ritrýndar vísindagreinar
2 5 5